Allgemein Archive - Seite 4 von 6

Sprachkurs Westfäölsk — Lektion 7

Published on 21. Dezember 2019 in Allgemein by Winnworp

Dies ist ein kleiner Sprachkurs für das Westfälische bzw. Münsterländer Platt. Hier geht’s zu den Lektionen 1, 2, 3, 4, 5 und 6.

Kurze Ausschnitte aus Alltagsgesprächen geben Beispiele für die Sprachanwendung. Anhand kurzer Übungen kann der Inhalt der Lektionen nochmal wiederholt und eingeübt werden.

Viel Spaos bi’t Westfäölsk küern!

Lektion 7

In düsse siëbbente Lektion giff dat eenen praktischen Liäsetext, wudrin dat üm Henwiese för’t Liäsen un Liärn van’t Mönsterlänner Platt un üm de unnerschiedlicken Schriefwiesen geiht. Et süellt nu vörscheidene Wäörderböker un Matriaol för’t Westfäölsk lärn vörstellt warrn. Düsse Böker un Grammatiken hebbt nich blaut plattdütske-hauchdütske Üöwersetten, sonnern auk Tabellen mit de unregelmäßigen Verben för’t Präsens, Präteritum un Perfekt bzw. Partrizip Perfekt.

Up Platt liäsen in eegener Sake – Lährböker för dat Mönsterlänner Platt

Well de plattdütske Spraok faken liäsen dött, kennt dat: anners äs bi’t Hauchdütske giff’t kinne normte Schriefwiese. Schriëwen Dönekes un annere Texte up Platt sind een Düörnener un van Text to Text, van Wäörderbok to Wäörderbok unnerschiedlick.

Dao düsse kleine Spraokkurs-Rubrik in’n Nettelkönning auk blaut kleine Inblicke giëwen kann, hier eenmaol een Üöwerkieken üöwer de westfäölsken Lährböker van Belang:

Walter Born: Kleines Wörterbuch des Münsterländer Platt und Kleine Sprachlehre des Münsterländer Platt

De Kleine Sprachlehre giff een kleinen Inblick üöwer de wichtigste Grammatik, de enen för’t Platt küern brück mit Verbtabellen un mit dat Beschriëwen van de Waordaorten. Daoto is een kleinet Wäörderbok ruut kuemen, dat mit 3000 Wäörde aower blaut auk eenen kleinen Indrück giëwen kann. Beide Böker sind blauts nao antiquarisch to kriegen.

Born, Walter (1978): Kleine Sprachlehre des Münsterländer Platt. Münster.

Born, Walter (1979): Kleines Wörterbuch des Münsterländer Platt. 3. Aufl. Münster.

Rita und Rudolf Averbeck: Dat Mönsterlänner Platt – Lehrbuch und Wörterbuch

Een kumplettet Lährwiärk hebbt Rita un Rudolf Averbeck ferrig brengt. Dat Lehrbuch is een Spraokkurs, mit viëlen Upgawen to’t Liärn van’t alldäglike Platt küern un eenen utförliken Grammatikdeel.

Dat plattdütsk-hauchdütske Wäörderbok hett mit üöwer 14.000 Wäörden eenen grauten Ümfang un wuor mit Spriäkers ut Riesenbiëk (Riesenbeck), Füchtrup (Füchtorf), Billerbiëk un Vüörem (Vorhelm) tosammen stellt.

De Schriefwiese in’t Lährbok un in’t Wäörderbok is daobi heel fröndlick to Lüde, de Platt liärn wüllt, wiel dat se sick an morphologischen Schreibprizipien van’t Hauchdütske anliënt: dat Dehnungs-h ton Biespiël in’t Waort Höhner (Hühner) bliff wu bi’t Hauchdütske auk un is so auk guët äs Mäertahl van’t Waort Hohn (Huhn) bi’t liäsen to kennen. Up de annere Siete teken phonographische Schreibprinzipien dat akkraote Utspriäken an: Breef (Brief) un Breewe (Briefe).

Averbeck, Rita/Averbeck, Rudolf (2007): Dat Mönsterlänner Platt. Lehrbuch. Hörstel.

Averbeck, Rita/Averbeck, Rudolf (2017): Dat Mönsterlänner Platt. Wörterbuch. Hörstel.

Klaus-Werner Kahl: Wörterbuch des Münsterländer Platt

Dat Wäörderbok van Klaus-Werner Kahl is mit 21.000 Wäörder dat dickste Naokieksel. De Schriëwgebode hollen sick barsk an silbische Schreibprinzipien: dat hauchdütske Dehnungs-h wätt gar nich brukt. Langvokale wärd in sloten Silwen dubbelt: Hoon (Huhn), in uopen Silwen allemaol aower eenfack: Hö-ner. An’t End van’t Waort bzw. bi Konsonanten gellt dat morphologische Schreibprinzip, so dat de Waortstamm kennt wärn kann: Breew (Brief) und Breewe (Briefe).

De Vordeel van düsse Schriefwiese ligg daodrin, dat blaut wainig Regeln brukt wärn un de knüppt an de ollen Schriefwiesen vörgoahner Tieden an, äs dat Plattdütske äs Kultur- un Hansespraok wainig mit dat Hauchdütske in Kontakt kuemen is.

Kahl, Klaus-Werner (2009): Wörterbuch des Münsterländer Platt. Hochdeutsch-Plattdeutsch. Plattdeutsch-Hochdeutsch. Mit Regeln für die plattdeutsche Rechtschreibung. 3. Aufl. Münster.

Ik moak di Platt!

Published on 21. Dezember 2019 in Allgemein/Sprache by Erlentrillich

In düsse Kategorie geiht dat normalerwiese dorum, Wöer tou erfinnen för neie Begriffe. Düsset moal schöll dat anners ween. Um tou kieken wecke neijen Wöer dat so güff, hab ick Sieten tou Jugendsproak schmöckert. Dorbie is mi upfallen, dat es för masse Begriffe eegentlich moie plattdütsche Wöer güff. Een paar Öwersettungen Platt-Jugend/ Jugend- Platt:

Hirnblähungen: Jugendsproak för Dummtüch. Unsinn in Kopp of Blödsinn moaken.

Kurvenschuhe anhaben: Jugendsproak för dune ween. De Zustand in de man kummt wenn man masse drinket und in de man masse Dummtüch in Kopp haff.

Cornern: In Jugendsproak ment dat, an een Eck steihn un mit Frünnen schnacken un veelechte ook wat drinken of eeten.Up Platt is dat Klönen: Mit nette Lüe tousome stahn of sitten und dorbei schnacken, drinken un eeten.

Nettelkonning 7: Spraokkontakt

Published on 26. August 2019 in Allgemein by Nettelkonning

As dat Plattdütske nich alläine up de Welt is, steiht dat jümmers met annere Spraoken in Kontakt. Vandaage is dat vör allen dat Hoogdütske, womet dat Plattdütske sik verglieken mott. Faken bünt Verännerungen in de Spraoken dat Ergebnis van den Kontakt tüsken Lüe, de up de eene Siete Plattdütsk un up de annere Siete Hochdütsk (of Nedderlandisk, Engelsk, een annern dütsken Dialekt of ene annere Spraoke) proten dait. Dat dat nich blots vandaage so is, dat kann een doa’an säihn, wo Wöer as Buddel of Fünte (für „Taufstein“, von fr. font) all so lange Deel van de plattdütske Spraoke bünt, dat de as Fremdwöer ut dat Französke gar nich mehr to erkennen bünt.

De näije Utgave van den Nettelkönning bestaiht ut folgende Bidräge:

Ji köönt ok in düsse Utgave wäer Bidräge ut de Rubrik Ik maok di Platt, ene Lektion ut den Westfäölsken Spraokkurs (Tallen) un twäi Rezepte finnen (Look-Koken met Speck; De nedderlansk Pudding: Vla).

Wi wünscht jau vääl Pläsier bi’t Läsen!

De Nettelkönning.

Düsse Bidrag is schriewen in Emslänner Platt.

Nettelkönning 6: Sport

Published on 21. April 2019 in Allgemein by Nettelkonning

De neijeste Utgave van den Nettelkönning befatt sik met ene van de mooiste Nääbensaken, de een finnen kann: Sport. Mass Lüe drievt sülvst Sport of freut sik doaröver, Lüe tautokieken, de Football späält of rieden dait. Dat is in Mönster jüst so as in Bremen, Hamburg of Dortmund un Magdeburg.

De Bidräge van düsse Utgave:

Ok in düsse Utgave giff dat ene Lektion in den Spraokkurs Westfäölsk un een Rezept to’n naohkooken (Haferflocken-Bananen-Kookjes).

Wi wünscht Jau veel Pläsier bi’t Läsen!

De Nettelkönning

Amateursport in Mönster

Published on 21. April 2019 in Allgemein by Erlentrillich

Nu da de Winter vorbie is un de Sünne weer schient, kunn man uuk mal an de frische Luft gahn un Sport moaken. Wunner kunn ick dat in Münster doun?

Doartou güftet in Münster taalrieke Geläägenhaiten. So güftet alleene 33 Sportverine, de mehr als eene Sportart anbeert. Dat bünt nich bloß de „Klassiker“ as Football, Handball of Lopen, sonnern ook dee een of annere Besünnerheit. So kunn man in Woater toun Beespeel Rudern un Angeln un in de Luft kunn man Segelfleegen. Well aber leever up de Strate unnerwegens is, vör den güftet von Mai bis September an den ersten und darten Freijdach in Monat de Skatenight. Bi düsset Event skatet up tou 4000 Lüe dör de Stadt (Woar masse Arbiet dit is, kunn man HIER lesen). De wall grötste Väälfalt bäiet de Westfälische Wilhelms-Universität in ehren Hochschulsport an. Dat Angebot von över 150 Sportarten nutztet över 25.000 Lüe jede Wääke un et is nich bloß för Studeerende un Mitarbeiter von de Universität, sonnern för alle. De wall besünnerste Sport is „Quidditch“. In den Harry Potter Filmen is dat de beliebteste Sport von de Töveerer. Up fleegende Bessens versökt de Speeler „Tore“ tou erzielen un en kleenen flinken Ball tou erwischen, den Schnatz (well sück dat nu nich vorstellen kann, kann sück dat uuk hier ankieken ). Nu kann in unsere Welt de Bessen nich flegen und so habt sück eegene Regeln för nich-Töveerer utbeldet (dat kann man sück hier ankiecken ).

Dat bünt nu so eenigeMöglichkieten um för sück of im Team tou trainieren, well nu Lust haff bi een Groterignies sine Sportlichkeet mit anneren tou verglieken för den haff Münster, dreij Möglichkieten. In de Münsteraner Königsdiziplin, dat Radföhrn güft et de Sparkassen Münsterland Giro. Tou Fout is dann de Volksbank-Münster Marathon de Höchtepunkt. Bi düssen loopt jedet Joar mehr as 9000 Lüe mit. För WEN bloß lopen tou min is, de kann uk den Sparda-Münster City Triathlon moaken. Doar kann man 1,5 km Schwimmen, 40km Radförn und 10 Lopen of uk bloß de Hälfte.

Düs is blot een groben Överblick över de Möglichkeiten in Münster, in de Links unnen finnet Ih noch mehr Infos.

Düssen Bidrag is schreewen in Emslänner Platt.

Quellen:

https://muenster.hochschulsport-nrw.de/angebote/aktueller_zeitraum/index.html

https://www.muenster.de/mehrspartenvereine.html

De NatuurGenöttRout

Published on 21. April 2019 in Allgemein by Mutschekiepchen

Radd fahren mit all Sinnen – dat verspreckt de nee Raddrout von de Natuurschuulstation Mönsterland NABU, de sik an begeistert Radd-Leevhebber un Geneters richt. Op en sowat 160km good utboot Wegnett föhrt de Natuur-Genütt-Route dör de Walden, Gröönlannen un Felden vun’t Mönsterland. So kann een to’n Bispill dör de moje Eemsaue, de Boombargen off das Venner Moor radeln un wannern. Langs de Slössen un Waterbörgen hett düt Nett veel mehr to beden. Dat Besünnere vun düsse Rout: se föhrt nich blots dör de eenmaal Natuur, se lett se ehr Besökers ok spören. Een puur Beleevnis-Raddtour.

In eng Kooperatschoon mit den düütschen Hotel- un Weertskuppenverband (DEHOGA) hett de Natuurschuulstation Mönsterland NABU Bedrieven ut de Gastronomie utwählt, de Spezialitäten ut de Regioon op hör Spieskaart hebben. Tosamen mit frisk Mahltieden is et en wahrhaftig goode Daad, gemödelk in en Buurderee binanner to sitten. Dat Vörhebben NatuurGenöttRout entstunn ut den Infall herut, den regionaal Verstand to starken un üm de landschaftlik Vielfalt vun’t Mönsterland to faten. Wecke Aard vun Obst word in’t Mönsterland anboot? In wecke Jahrstied finnt een wild Bejen an’n Rand vun de Wegen? Nich blots för Kinners sünd dat interessant Fragen. Frisk Produkten ut de Regioon, faken ut ökologisk Anbau, köönt ünnerwegens direktemang bi de Buren in ehre lütten Hoffladens köfft werden.

För de Natuur sensibiliseeren

För de Umwelt un de Mooigheid vun de Natuur to sensibiliseeren un düsse düürsaam to schütten, daarup kümmt et de Natuurschuulstation Mönsterland in’t Besünnere an. De Touren sünd för Familien licht to beföhren un ok Sportfahrers kümmt op hör Kösten. De meesten vun de Streken vun de Fahrraddrout lett sik äs Daagsutflug beradeln. Äs lüttjen Urlaub in’t Mönsterland kunn dat heele Wegnett beföhrt werden. Kansen to’t Övernachten lett sik sünner Problemen finnen.

Dat Geleidprogramm un wiedere Informatschoonen to de NatuurGenöttRout kriegt Se bi de NABU-Naturschutzstation Münsterland un ünner www.naturgenussroute.de

Quell:

http://www.ruhr-guide.de/freizeit/radfahren-und-radtouren/naturgenussroute-im-muensterland/12888,0,0.html

Peerdesport in’n Mönsterland

Published on 21. April 2019 in Allgemein by Gaffeltange

Wenn dat üm Peerdesport geiht, is dat Mönsterland de eerste Adresse. Allennig in Mönster giff dat 30 Vereine för Rietsport un in Borken of Coesfeld süht dat nich anners ut. In Warendorf heff dat dütske Olympiade-Komitee för Rieeräi siet över hunnert Johr sienen Hauptsitz. Säi organiseert den Spitzensport bi de nationale Meesterschupp un de Olympischen Spiele. Wat maakt dat Mönsterland nu besünners för Peerdesport. Wecke Veranstaltungen giff dat över’t Johr in Mönster un in de Gägend?

Turniere in un um Mönster

Dat gröttste un bekannste Turnier in Mönster is dat Turnier der Sieger. To’t Ende van de Saison träffet sik de internationale Elite elket Johr in’n August. Ut den Schloßplatz wäerd för dräi Dage een Turnierplatz, wo de Sportlers in de Disziplinen Dressur un Springen mehre Priese haolen käönt. In’n Januar is de K+K-Cup heel belangeriek för Rietsport. Dat nationale Turnier duert fief Dage un finnet in de Halle Münsterland statt. Düsse Johr häbbt över 30.000 Lüe dat Spektakel bekiekt. Dat wichtigste Turnier steiht man ers in’n September an. In Warendorf wäern de Bundeschampionate utdraogen. De wäerd offiziell dat „Schaufenster der Pferdezucht“ nöömt, weil doa junge Peerde und ähre Rieer in’n Wettbewerb staoht. Butendem wäerd nich blots Springen un Dressur, sünnern ok de Disziplinen Fahren un Vielseitigkeit prüfet.

Wat giff dat änners?

Ok kulturell un in de fräie Tied kann dat Mönsterland för Peerdefrönde wat bieten. In’n Allwetterzoo Münster ist dat Westfälische Pferdemuseum, dat de Geschichte und de Kultur van Peerde de Besöikers näöher breng. Vör aal för Kinner bünt de Pferdeshows, wo verschedene Peerderassen wiest wäern, eene mooie Saake. Siet een poar Johr häff dat Mönsterland ok ene äigene Rietroute, de de Kreise Borken, Coesfeld, Steinfurt, Recklinghausen, Warendorf un Münster metenanner verbinnet. De is över 1000 Km lang un van vääle Rieers geern lien mäögt.

Waorüm nu dat Mönsterland?

Dat Mönsterland is een grooter Däil van Westfaolen un Perde bünt siet mehre Johrhunnerte in Westfaolen tohuus. De Rasse „Westfale“ is för den Rietsport heel bekannt. De erste Rietverein in Dütskland was de Westfälische Reitverein in Mönster un ok vandaage maakt sick Mönster een Naomen as Rieerstadt. Ingrid Klimke un Helen Langehanenberg hebbt baide in Olympia Medaillen holt un bünt gebürtig ut Mönster. Säi häbbt ok ähre Trainingstätten in de Gegend. Een ännere Grund, warum hier de Peerdesport so groot is, is man rächt äinfach. Dat giff masse Platz un vääl Natur, üm Peerde to tüchten un sick met em to bewäggen.

Düsse Bidrag is schriewen op Emslänner Platt

Kohfladen-Roulette

Published on 21. April 2019 in Allgemein by Winnworp

Eene masse Lüü bint innen Footballvereen off maakt ne Oart vun Breedensport. Man dat giff een hoochdramaatsch Speel, wat middewiel in ganz Düütschland verbreedt is: Kohfladen-Roulette off Kohfladen-Bingo. Dat entstunn ursprünglick as Tietverdriev för langwielte Buern. Hüüt gifft‘ dat Speel bi Dorp- un Sportfesten för’t Pläseer un för’n goden Zweck.

Wo geiht dat?

Kohfladen-Roulette is ganz eenfack. Bi’t normaale Roulette landt eene Kugel up een nummereert Feld. Well de richtige Tahl tippt harr, de hett dat Speel (un dat Geld) wunnen.

Bi’t Kohfladen-Roulette is de Kugel jüst ersett dor de Schiet vunne Koh. Et werd eene Wischke off een Feld afstooken. Up düsse Flaag bint mit Kried Quadrate – meest so üm un bi 1m² – tekent un wie bi’t Schachbrett nummereert. Eene Flaag vun 20 mol 20 Meter gifft 400 Quadrate, up de man setten kann.

All Deelnehmerschen un Deelnehmers mott nu de Wetten afgeven. Pro Quadrat giff’t meest een Limit för de Antahl vun Tipps, et is aver nix dorbi, gliek up mehrere Felder to setten.

De Koh kümmt in’t Speel un up de Flaag. Nu heet dat töven, bet de Natur so ähren Loop neem deit. Nu is dat so, dat dat nich jümmers passeert. För düssen Fall gifft dat meest eene begrenzte Tiet vun faken 30 off 45 Minuten pro Runne. Gifft dat kien Scheet vunne Koh in düsse Tietspann, so gellt ton Bispeel de Stellung vun de vörste linke Hoof an’t Ende vunne Runne. Dat Quadrat, wo de denn steiht, is dat Gewinnerfeld.

Ok de Grötte vun de Fladen is faken reguleert. As Fladen geelt meest, wat 10 cm breed is. Liggt dat up mehr as een Quadrat, so warrt de Gewinn updeelt – solang up all Quadrate 10 cm Kohschiete is. Dat ganze warrt denn vun een Sachverständigen utmeet. De Gewinner(s) kriggt nu de Jackpot.

Villicht gifft dat ok een Koffladen-Roulette in diener Neegde. Probeer dat ut – aver pass up: Glücksspeel kann süchtig maken.

Sprachkurs Westfäölsk — Lektion 5

Published on 21. April 2019 in Allgemein by Winnworp

Dies ist ein kleiner Sprachkurs für das Westfälische bzw. Münsterländer Platt. Hier geht’s zu den Lektionen 1, 2, 3 und 4.

Kurze Ausschnitte aus Alltagsgesprächen geben Beispiele für die Sprachanwendung. Anhand kurzer Übungen kann der Inhalt der Lektionen nochmal wiederholt und eingeübt werden.

Viel Spaos bi’t Westfäölsk küern!

Lektion 5

In düsse füfte Lektion geiht dat üm dat Perfekt. Dat beschrifft inne
Kiëgenwart afslutene Vüörgänge un is bi’t mündlike Küern de miärst brukte Tietform, üm de Vörgoanhait uttodrücken – jüst so, wu in’t Hauchdüstke auk.

Dat Perfekt sett sik tosammen ut dat Hilfsverb hebben (‚haben‘) of sien (’sein‘) + Partizip Perfekt.
Bi Verben, wao dat öm Bewäggung geiht, wätt sien brukt, bi annere hebben.
Änners as in’t Hauchdütske gifft dat bi dat Partizip Perfekt kiene ge-Vüörsilve:

Ik heff lesst (Ich habe gelesen)

Ik sin laupen (Ich bin gelaufen)

Die Hilfsverben sien und hebben

Sprachkurs-Übung

Sett de richtige Formen för’t Perfekt in:

Ik ____ vun’ne Flooghaven Mönster-Ossenbrügg noah Mallorca flaigt.
Du ____ joa al Fleesk bi de Slächter inkofft.
Wat ____ du diene Moder in’n Breev schriewen?
Up dat Konzert ____ he sien Broder saihn.
Öm Klock Fief ____ all noah Huus goahn.
Gi ____ dör de Riägen laupen.
Ik ____ de heele Nacht sloapen.
Se ____ sik all tosamm up’pe Parkbank siätten.
In de Binnenstadt vun Mönster ____ ik mi de Kiepenkerl ankieken.
Se ____ all tosamm vanmuorn ankuemen.

Nettelkönning 5: Dat Ruhrgebiet

Published on 20. Dezember 2018 in Allgemein by Nettelkonning

De Gägend tüsken Duisborg in’n Westen un Hamm in’n Osten, tüsken Lippe un Ruhr is lange Tied de wichtigste Industrieregion van Dütskland wäst. De Städte un Dörper wassen prägt dör Kaohle un Stahl un de Alldag van de Lüe dör harte Arbeid. Man dat dat nich allet was, wat dat Ruhrgebiet utmakt hätt, dat is vandaage up unnerscheidlike Wiese licht to säihn. Dat is ok Sport und Kultur, dat is de BVB un S 04 net as Bochumer Schauspielhaus un Weltärwe Zeche Zollverein. Un dat is de Vielfalt van de Spraoke, de plattdütsk prägt is un masse Inflüsse van andere Spraoken und Dialekten upnaohmen häff. Dat Ruhrgebiet häff masse Facetten un een paor dorvan bünt in düsse Utgave van’n Nettelkönning upschriewen:

Dat giff ok in düsse Utgave ene Lektion in den Spraokkurs Westfäölsk un een Rezept to’n naohkooken (Schlodderkappes). Ganz näi is de Rubrik „Ik moak di Platt!„, de sik üm Wöer kümmen daiht, de eens in’t Plattdütske (naoh) nich finnen kann un för de sinnige Vörschläge makt wärd.

Wi hoopt, dat Se de Bidräge van de nu all fiefte Utgave van’n Nettelkönning met Pläsier läsen daiht un wünscht jau ene bsinnlike Wiehnachtstied und allet Gaude för 2019!