Eine plattdeutsche online-Zeitschrift

Category archive

Allgemein - page 3

image_pdfimage_print

100 Jaohre Joseph Beuys – Kunst ut Äiken, Fett un Filz

in Allgemein/Geschichte/Kultur by

Joseph Heinrich Beuys is een dütsker Künstler, wecke enen sozialpolitischen un däils provokanten Änsatz van de Aktionskunst entwickelt häff. Häi häff mit sien Wärk groten Influss up de Entwicklung van de Kunst utübet un wäerd äs ener van de berühmtesten, äöwer ok umstrittensten Kunstschaffenden van de Bundesrepublik betäiket. De Kerl met Haut un Anglerweste gelt weltwiet äs ener van de bedeutendsten Aktionskünstler van’t 20. Jaohrhunnert un is äs „idealtypischer Gegenspääler“ van Andy Warhol tau säihn. Met medienwirksamen Kunstaktionen bestimmt häi de Schlaogzeilen.

In düsse Jaohr harr de influssrieke Künstler sien 100. Geburtsdäg fiert, worümme häi et in de Jubiläums-Utgave van Nettelkönning schafft häff.

Joseph Beuys wörd an’n 12. Mai 1921 in Krefeld boren. Taunächst häff häi sik för twölf Jaohre äs Berufssoldat verpflichtet, kööm 1945 allerdings in britische Kriegsgefängenschaft un kööm nao siene Entlaotung nao Kleve trügge. 1946 wörd häi Mitglied in de Niederrheinischen Künstlerbund un studeerte Maolerie un Beldhaauerie an de Staatlichen Kunstakademie in Düsseldorf. 1953 fünnd siene eerste Utstellung in Kranenburg statt un van 1961-1972 wör häi Professor an de Kunstakademie in Düsseldorf. Siet 1964 möök Beuys bie jäider documenta (regelmäßige Utstellung för zeitgenössische Kunst in Kassel) met, woadör siene taunäähmende Präsenz in de Öffentlichkeit folgte. 1965 fünnd in Düsseldorf siene eerste Galerieutstellung statt un van September bit Oktober 1967 konn man de eerste Utstellung BEUYS in Mönchengladbach besöiken.

Ääbenfalls 1967 häff häi de „Deutsche Studentenpartei“ gründt un 1970 de „Organisation der Nichtwähler, Freie Volksabstimmung“. 1971 kömm et tau Gründung van de „Organisation für direkte Demokratie durch Volksabstimmung, in wecke de „Organisation der Nichtwähler“ opgöng. Parallel tau siene politischen Bestrebungen wörden Beuys Wärke (Täiknungen, plastische Belder un vääldäilige Ruuminstallationen (sog. „Block Beuys„) in verschäidenen Utstellungen op de heele Welt präsentiert: 1970 in Darmstadt, 1972 in Neapel un Rom, 1976 in Venedig, 1977 in Berlin, 1979 in New York, 1981 in Ost-Berlin, 1984 in Tokio un 1985 in London. Änfäng 1986 wörd üm de angesehene Wilhelm-Lehmbrück-Preis van de Städt Duisburg verläihet. An’n 23. Januar 1986 störv Beuys met 64 Jaohren nao ener seltenen Lungenkrankheit an Hätteversagen in Düsseldorf.

Dat ümfängrieke Wärk van Beuys bestaiht im Wesentlichen ut väer Bereichen: materielle Arbaiten in’t traditionellen künstlerischen Sinne (Maolerie un Täiknungen sowie Objekte un Installationen), de Aktionen, de Kunsttheorie met Lehrtätigkeit sowie siene sozialpolitischen Aktivitäten. Beuys settde sik in sien ümfängrieken Wärk met de Fraogen van Humanismus, de Sozialphilosophie un Anthroposophie utäiänner, wat tau siener spezifischen Defintion van de „Erweiterten Kunstbegriff“ un tau Konzeption van de Sozialen Plastik, unner wecke häi ene kreative Metgestaltung an de Gesellschaft dör de Kunst verstönd, äs Gesamtkunstwärk ledde.

Tau Ehren Beuys un ümme van sien 100. Geburtsdäg vermaoken sik zahlreiche Museen sienem Wärk un häff dat Joseph Beuys-Jaohr 2021 gemäinsam plaonet. Rund 25 Institutionen in 13 Städten fiern de Geburtsdäg van de wichtigen dütsken Künstler. In’t Middelpunkt staiht de grote Jubiläums-Utstellung in’t K20 in Düsseldorf. Äinige in düssem Tausammenhang plaoneten Veranstaltungen mossten leider ümme van de Lockdown in’t Raohmen van de Corona-Pandemie utfallen off wäert unner Vorbehalt mäögelker Ännerungen dörlett. Dat Kunstmuseum Mühlheim an der Ruhr bspw. organisierte dorümme diverse Utstellungen in’t Kiekfenster.

Düsse Bidrag is schriewen in Emslänner Platt.

Quellen:

50 Joar Sendung met de Mus

in Allgemein by

De Sendung mit de Mus wat 50 Joahr old und wi gratuleert von Harte! Sit 1971 erklärt us de orangene Mus mit den klickenden Ogen un de blue Elefant de Welt un bringt us to lachen. Un mit us meen ik nich bloß de Kinner för de es dacht is. Dat dörschnittliche Öller von de Touschuuer is 40 Joahr, weil Öllern un Grotöllen dat meestiet mit de Kinners tousome kieket. Un ook bi mi sin de meesten Erinnerungen an de Mus mit minne Grotöllern verbunnen.1970 ha Gert Müntefering de Idee für de Sendung. De erste Utgabe was ohne Wöer un ha eene Geschichte von de Mus im Laden. Ut düssee Geschichte is loterde muss worn, de wi alle kennt. Sit doamals gaf et öwer 2300 Sennungen un taalrike annere Formate. So lapt regelmäßig upn Samstag de Sendung „Frag doch mal die Maus“. De Mus haf ook eegene Computerspeele, Speeltüch und Böker, darunner ook een eegenet Kochbook. Man kunn de muss ook in eeren eegenen Musem in Köln besöken un för dat Jubiläum güff et sogar een eegene Briefmarke von de deutsche Post.

Lach- un Sachgeschichten

De Sendung bestaht ut Lach- un Sachgeschichten. De Sachgeschichten is dat wat us as erstet infüllt. Armin, Christoph (de mit de gröune Pullover) un de anneren vertellt us masse spannende Dinge. So haf de us leert wor Schippe baut weert, wor de Bundestach weelt weert und woar de Löcher in den Käse kumpt. Tüschken de Sachgeschichten för Kinner, von de masse Erwassene net so veel lernt hebt, güft et de Lachgeschichten.

Dat bünt karte Filme -mit een in sück geschlossene Geschicht. Masse kennt Käpt’n Blaubär. Een ollen Kapitän, de sin Kumpel Hein Blöd un sine Kindskinner n Schwung ut sine Jugend vertellt, bi de man sück ümmer frocht worveel dor van stimmt und wat allet Seemannsgarn is. Een annere weerkummende Figur is Shaun dat Shaarp. Een kluge un frechet Schaarp, dat ümmer weer denn Scheeper un överlistet.

Wi wünscht de Mus tou eern Jubiläum, dat et noch masse witere Folgen güff und dat wi noch masse leern kunnt. Un um et mit de berühmten Worte ut dem Intro tou segen: Dat was Emslänner Platt.

Quellen

https://www.wdrmaus.de/

https://de.wikipedia.org/wiki/Die_Sendung_mit_der_Maus#MausShow

Sprachkurs Westfäölsk — Lektion 9

in Allgemein by

Dies ist ein kleiner Sprachkurs für das Westfälische bzw. Münsterländer Platt. Hier geht’s zu den Lektionen 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 und 8.

Kurze Ausschnitte aus Alltagsgesprächen geben Beispiele für die Sprachanwendung. Anhand kurzer Übungen kann der Inhalt der Lektionen nochmal wiederholt und eingeübt werden.

Viel Spaos bi’t Westfäölsk küern!

Lektion 9

In düsse niëggente Lektion geiht dat üm dat plattdütske (un daomit auk westfäölske) Bellen vun de Substantive. Dao giff dat blots twee Fälle un nich wu in’t Hauchdütske veer. Dat Hauchdütsk heff denn Nominativ („Wer-Fall“), Genitiv („Wessen-Fall“), Dativ („Wem-Fall“) un Akkusativ („Wen-Fall“). In’t Westfäölske (un Plattdütsk allgemeen) hebbt wi män denn Nominativ un denn Nicht-Nominativ, wao de Akkusativ un de Dativ tosammenfallen sind. De Genitiv wätt ümschriëwen.

Substantiv-Deklination mit bestimmten und unbestimmten Artikel

Tosammenfall Akkusativ un Dativ

De Genitiv is kiene egenstännige Fuom, blots dat Genitiv-s wätt bruukt: Use Kinner un Naobers Blagen. Süs wätt de Genitiv a) mit Possessivpronomen de 3. Person (3. Person m/n sien = sein; f iähr = ihr) off b) äs Präpositionalgefüge mit vun (von) utdrückt.

Übung

a) mit Possesivpronomen

denn Kerl sien Broer = der Bruder des Mannes

______________________ = der Trecker des Bauern (Buer)

de Naobersche iähre Lusterie = die Lauscherei der Nachbarin

_______________________________ = die Tasche (Taschke) der Frau (Frau)

dat Kind siene Pulle = die Flasche des Kindes

_____________________ = das Buch (Book) des Mädchens (dat Wicht)

b) Präpositionalgefüge

de Trecker vun denn Buer = der Trecker des Bauern

___________________________ = der Bruder des Mannes

de Taschke vun de Frau = die Tasche der Frau

_________________________ = die Lauscherei der Nachbarin

dat Book vun dat Wicht = das Buch des Mädchens

_________________________ = die Flasche des Kindes

Ik moak di Platt!

in Allgemein by

In düsse Kategorie versöket wi Wööer tou finnen för de es keine Plattdütsche Utdrücke güfft. Dat is meest nich mit een Knippooge tou verstaan un so uk dissen VORSCHLAG. Jedet Joar güfft et een Jugendwort des Jahres. De Langenscheidt Verlag haff et ursprünglich moaket um een Lexikon tou de Jugendsproake tou beweern. Nach veel Kritik haff se sück entschieden dat et düsset Joar een Ofstimmung güff. Wonnen haff dat „Cringe“. Dat ment dat man sück för well anners schämt. De Moderatorin Susanne Daubner haff et in de Tageschau goud erklärt:

https://www.tagesschau.de/multimedia/video/video-937035~player.html

Nu güfft et all een Redewennung för düsset Geföhl:

Dor kringelt sück mi de Footnagels up!

Un dor steckt dat cringe all in kringeln (wenn wi dat mit C schrieweln wulln).

Nettelkönning 9: Späälen

in Allgemein by

In Tieden van Homeoffice un schloten Kinos, Theaters un Restaurants wärd tohuse wäer mehr späält. De Lüe entdeckt Brett- un Kaortenspääle as Schach un Skat wäer un Öllern un Kinner kaomt aobends tohope un versöikt, bäter as de annern to wäsen. So was dat fröier, vor 30, 40 Jaohren, nu kaom dat wäer trügge. Tominst een bitken.

Masse Lüe kennt de Spääle van fröier nich mehr, so as Schlag an de Wand, wat buten un met een Ball späält wärd, of dat Kartenspääl Knack, dat mannig Lüe uk wall Schwömmen nömt. In düsse Utgabe wan den Nettelkönning wärd düsse Spääle – un uk sücke, de well bekennt bünt – vörstellt. Dor is för Jung un Alt wat daobie:

In düsse Utgave giff dat uk wäer Bidräge in’n Spraokkurs, een Rezept /düt maol för Papaya-Orangen-Lemonaad) un näie plattdütske Wöer in de Rubrik Ik maok di Platt!

Wi wünscht jau vääl Pläsier bi’t Läsen!

Konkurrenzkampf bie Späälekonsolen

in Allgemein by

Computer un Konsolen wäert geern tau Unnerhaltung nutzet, doch de Elektronikhersteller vernäähmt de Konkurrenzdruck un kennen, dat näie Innovationen (Information tau de Geschichte van Späälekonsolen giff et hier) nödig bünt, üm de Kunden bie Lune tau hollen.

Konkurrenz van Konsolen un PCs

Konkurrenz bie Konsolen un PCs giff et siet de 1970ern, äs käägen de Computer Marken as Atari off Sega äntredden. Up de ümkämmpkeden Märket van’n Späälekonsolen tellt vandaoge Sony, Microsoft un Nintendo tau de wichtigsten Konsolenherstellern. Vör aallem Sony un Microsoft konkurrieren üm de höchste Verkoopstaohlen, worbie de japanische Hersteller Sony vörn ligg.

Entschaidend in’n Konkurrenzkampf bünt de exklusiv för ene Konsole rutgaowene Spääletitel, wecke een wichtiges Koopargument darstellen. Hier ligg de PC vörn, da Konsolenspääle mäist dütlick düerer bünt äs PC-Spääle. Taudem konnen lange Tied kene brukeden Spääle in’n Konsolen nutzt wäern, wat sik in Tüskentied ännert häff.

Späälekonsolen staohn aower nich bloot unneräiänner in Konkurrenz, sünnern säi konkurrieren ok tau annern Medien, worümme een Däil van’n Konsolenkrieg de Priesgestaltung is. So is bspw. de PlayStation4 ca. 100€ billiger äs de Xbox One, wecke weerümme ene Kamera metlääwert. In’n Vergliek tau PCs wäern Konsolen aowerwäägend för tau Huus kofft un däenen de Unnerhaltung, dorümme bünt säi ümme äiniges günstiger äs tau verglieken läistungsstärke PCs.

Ok in Bezug up de Technik staohn Konsolen un PCs in Konkurrenz: PCs laoten sik aohne Wiederes uprüttsen, Konsolen nich – willt man de näiesten Spääle späälen, mot man all poor Jaohre ene näie Konsole kopen. Nich bloot in Bezug op Technik un Pries konkurrieren de Späälekonsolen, sünnern natürlick ok in Bezug up Verkoopstaohlen. Met Ständ September 2019 hält sik weltwiet de PlayStation2 wacker up de eersten Platz, dichte folgt van’n Nintendo DS up Platz twäi, Platz dräi belegg de Game Boy.

Näie Streamingdenste

De Märketänführer van’n Späälekonsolen krigg siet Näistem wiedere Konkurrenz: Streamingdenste könnten de häile Branche dörnännerwirbeln. Bspw. will Google met’n Streamingdenst Stadia Videospääle aowerall un up Knoopdruck änbäien. Ok annere Änbäier dränget ok in’n Märket för Cloud-Spääle: Sony bütt de Denst PlayStation Now än, et giff de französischen Denst Shadow, Microsoft arbaitet än enem Ängebott naomens XCloud un ok Apple mochte met Arcade Spääle tau’n Download praotstellen – een digitaler Märketplatz häil aohne physische Konsolen.

Et wäerd sik wiesen, off Streamingdenste de Späälekonsolen offlösen un de näöhste Generation van’n Konsolen mäögelk de leßte wään wäerd. Denn et könnt wüddelk de leßte Generation wään, wenn man van enem Konsolenzyklus utgaiht, de etwa söben Jaohre duert.

Düsse Bidrag is schriewen in Emslänner Platt.

Quellen:

Dat Dobelspeel „Aadlerscheten“

in Allgemein by

Dat Aadlerscheten is en histoorsch Dobelspeel, dat al in’t achtteihnste Jahrhunnert entstunn. Dat leddt sik af vun dat Vögelscheten bi’n Schützenfest. De hör Traditschoon, mit de Armborst op Vögelst to scheten, geiht bit in dat Middeloller torügg. Uns Dobelspeel was vör allns in dat achtteihnste un negenteihnste Jahrhunnert wied verbredd un faken met riev maakt Speelfiguren speelt. De Deelnehmers mussen proberen, de Delen vun de Adler na un na aftoscheten, üm de dürabel Delen vun de Adler, de in de Midde sünd, to winnen.

Mien Vader hett dat Speel spöölt, as he noch’n lütten Keerl was un dat vör’n paar Johren weerfunnen. Villicht besünnt sik een vun Ju ja ok!

Wat een bruukt:

Tominnst twee Speeler

Twee Dobbels

Enn Kass met 80 Punkten (to’n Bispill in Förm vun 1 Cent Geldstücken) un en bietje Speelgeld för elkeen Speeler

Een Adlerspeel (sülvst maakt ut Papier of Holt;

up dat Foto boven sücht een dat Speel, dat mien Vader vörtieden eenmaal ut Holt maakt hett.) Hier sücht een de Sketts vun dat Speel, dat ju sülvst produzeren könnt:

Ju mööt all Delen enkelt utsnieden un de Dobel-Kombinatschoonen upmalen.

Wu een speelt:

Een Speeler fangt dat Dobeln met de twee Dobels an. Daarna word in’n Wiesdersinn wiederspeelt. Wenn dat Deel, wat de Speeler dobelt, freei is, kriggt düssen Speeler dat Deel un een Lohn. (Wuveel een för elkeen Deel kriggt, sücht een in de Tabell wieder unnen). Sünd de Delen nich freei of nich daar, mööt düssen Speeler en Straaf an de Kass betahlen. (Wuveel een för elkeen Smeet betahlen mööt, sücht een in de Tabell wieder unnen.)

Wat is freei?:

To’n Anfang vun dat Speel sünd all Feren (Delen 11-24 un 31-36), de Koppkroon (Delen 3 un 4), un de Griepe mit Zepter un Appel (Delen 29 un 30) freei. De Delen in dat Binnerste mööt een eerst maal freei spelen. Dat hett to’n Bispill: dat Schullerbladd (Deel 9)is eerst freei, wenn all Feren (Delen 11-17) afschoten wurren. Kört un knapp seggt: een Binnendeel is denn freei, wenn all Butendelen afschoten wurren, de daar an hangen, bit blots noch dat Wapen över is.

De Strafen:

(Bi Adlerdelen, de nich freei sünd of al afschoten wurren)


Normaal Smeet (1 un 2, of 3 un 4)
1 Punkt an de Kass
Bi’n Pasch (2 – 2 , 3 – 3, 4 – 4, 5 –5)2 Punkten an de Kann (wenn dat Deel nich vergeven is)MAN: Hett een düssen Deel geiht 1 Punkt an de Kass un 1 Punkt geiht an den Besitter
Bi’n Pasch 1 – 14 Punkten an de Kass wenn nich freei; hett een dat Deel, geiht 1 Punkt an de Kass un dree an den Besitter
Bi’n Pasch 6 – 6word nich bestraaft; solang dat nich freei is, kriggt een 4 Punkten ut de Kass

De Lohn:

(Bi Adlerdelen, de freei sünd un vun’n Speeler afschoten wurren)

DeelNümmerLohn
   
Feren11-24, 31-362 Punkten
Griepe29, 303 Punkten
Bovenbeen27, 283 Punkten
Koppkroon3, 44 Punkten
Steert (binnen)254 Punkten
Hals7, 85 Punkten
Steert (buten)265 Punkten
Kopp5, 66 Punkten
Schullerbladd9, 107 Punkten
Band met Kroon29 Punkten
Wapen1De Kass

Well an’t Enn dat Wapen (Deel 1) erdobelt, is Schützenköning un kriggt de Kass.

Well dat Band met de Kroon (Deel 2) an’t Enn hett, mööt besünners ehrt werden. Wat dat nau hett, is nich överlövert, so datt ju sülvst wat för jo Speelrünn överleggen könnt.

Massig Spaaß!

Schach – dat königlicke Speel

in Allgemein by

Schach is een tradiotnellet und manch eene mach seggen : verstufftes Speel. In de aktuelle Situation is et so beleevt as lang nich mehr. Dat Speel is een goude Übung för dat strategische Denken un man kunn et vondaage leecht gegen annere Lüe speelen, nämlick över dat Internet. In dissen Artikel will ik de wichtigsten Regeln vertelln und geev jou eenige Hinwiese, woar ih dat üben und gegen annere speelen kunnt. Twei Lüe speelt gegennanner un versöket den annern Könning so to bedrängen, dat he nicht mehr fliehen kann.

Fangt wie mit denn Figuren an:

De König

De König is de wertvollste Figur. Man muss uppassen, dat he nich schlagen wern kunn. He kann in jede Richtung een Feld trecken

De Dame

De König muss beschützt weern, over de Dame is de mächtigste Figur. Se kunn sowohl up de Geraden as ook up de Diagonalen so wit trecken as se wull.

De Loper

De Loper kann up de diagonalen so wit trecken as he wull. Aver he haff eenen Nachdeel: He kunn nich de Farbe wesseln, so güfft et eenen Loper for witte Feller un eenen för schwatte.

De Turm

De Tum kann up den Geraden so wit Trecken as he wull.

De Springer

De Springer is een Noarkämpfer. He Kunn in jede Richtung 2 na vörn un een tou sitte gahn. De grötste Vordeel is dat he över annere Figuren röver hüppen kunn.

De Bur

De Bur kann bit erste Mal twee na vörn gaan und dann en Feld. Dat besünnere is, dat he schräg annere Figuren schlagen kunn.

Nu güft et noch twee besünnere Regeln de erklärt weern möt: De Rochade un dat schlagen in vorbigahn (en passant).

Rochade

Wenn König un Turm noch nich trecken heff, de König nich in Schach steiht un keen Feld angriffen werd, kunn de König twee Feller na eene Site gahn und de Turm „springt“ röver.

In vorbiegahn (en passant)

Wenn een Bur twee Feller na vörn geiht und somit neven een gegnerischen Bur treckt, kann he schlagen weern as wenn he nur een na vörn gaan was. Dat geiht bloß direkt wenn de Bur twee na vörn treckt.

De Grundstellung

So weern de Figurn upstellt un dann könt ih all loslegen.

Nu weetet ih, woar de Figuren treckt, aver um to speeln bruckt et vor allem Övung. Ick wies jou noch n paar Möglikieten toun öven und lernen.

Bi de Videoplattform YouTube güff dat masse Anlietungen un Lüe de eenen goude Tricks verraten:

De Groote Griech heff eene Riege von Videos för Beginners (un ick glöv, he doit dat masse beeter as ick): https://www.youtube.com/channel/UCqY4_uXyOSwpbPpO4qiNDVA

Grotmeester Niklas Huschenbeth heff ne menge Tricks und Tipps

https://www.youtube.com/channel/UCff5JEkDXMkj2oPe_B2eMXQ

Speelen könnt ih bi disse beeden Siten:

lichess.org

Chess24.com

Veel Spaß!

Dissen Bidrag is schreewen in Emslänner Platt

Plattdüütsken (Memory-)Spölen up d’ Prüfstand

in Allgemein/Freizeit/Kultur/Rätsel by

Thematiske Henföhren

Laat Se uns stantepee mit enigen wenigen Fragen begünnen: Harren Se docht, dat ’t een schier neet to tellen Antahl van nederdüütsken Sellskuppsspölen gifft? Harren Se sük daarbi bovendeem Hör Leevdag vörstellen könen, dat ’n hele Rieg van verscheden Spöölsoorten – un daarmit neet blot Memorys – existeren? Harren Se ’t eerst rack för mögelk hollen, dat sük daarum sogaar al d’ Wetenskupp daarmit befaat hett? Doch een na ’t anner…

Begreepsbestimmens van Belang vörof

Eerst maal mutt uphellert worden, wat sük achter d’ Woordjes ‚Sellskuppsspööl‘ up de een Kant un ‚Memory‘ up de anner Kant nau verbargt. Unner Sellskuppsspölen versteiht man*froo för gewöhnelk unnerhollen Spölen van elken Slag, wat mennig Minske to glieke Tied tosamen spölen; se gahn also ‚in Sellskupp‘ dör, wat hör Woordherkummst verklaart. Daarhentegen hannelt ’t sük bi ’t Memory üm een besünnere, ehrder olle Sellskuppsspööl (of akkerater seggt: Leggespööl), waar d’ Spölerinnen un Spölers Kaarten, welke mit Biller, Fotos, Tekens of sükse bedrückt un je tweedübbelt daar bünd, in d’ eerste Stapp enkelt updecken un naast ut d’ Memoorje (engelsk ‚Memory‘ = ‚Behollen‘; ‚Memoorje‘) dat Tegenstück weertofinnen versöken.

Memory-Spölen van verscheden nederdüütsken Mundaarden up d’ Prüfstand

In d’ Folg sall bispöölhaft henstellt worden, för welkse verscheden plattdüütsken Mundaarden ’t Memorys gifft un welke Sünnerlikheiden se je uptowiesen vermöögt.

De Anfang sall in d’ noordnedersaksische Ruum maakt worden, un wall mit ’t Spööl Wat mutt, dat mutt. Das Plattdeutsche [sic!] Weisheitenspiel van Schmitz / Pecher / Soiron (2010). Dat besteiht ut veertig Kaarten, de, wat ’t Malen un Teken angeiht, jüüstso anspröksvull as mooi maakt bünd. Disse unnerdelen sük in twintig ‚Wat mutt,‘- un twintig ‚dat mutt.‘-Kaarten, wieldat man*froo daarup achten mutt, je man een Achtersied van disse twee Klassen uptodecken. In de Tied kann man*froo neet blot wiesen un meesttieds spaßigen plattdüütsken Seggwoorden as „Nehm di nix vör, | denn sleit di nix fehl.“, „Schöönheit vergeiht, | Hektar besteiht.“ und „Ook de swattste Koh | gifft witte Melk.“ lehren, sünnern bito stracks ’t vanpass Verdüütsken daartokriegen. So heet ’t to ’n Bispööl för d’ Levenswiesheid „Witt Peerd | brukt veel stroh.“ as nakummt: „Wenn der Küstenbewohner verbildlicht, dass man für gutes Aus- und Ansehen viel Aufwand betreiben muss.“ Wat för wahre Woorden!
Ofsluten Daten un Daadsaken: Spölerinnen un Spölers: twee bit sess; Ollersrahm: van sess Jahr an; Düürte: teihn bit 15 Menüten; Oordeel all tosamen: best!

Blievt wi in (Noord-)Nedersassen un riskeert een Kiekje up ’t oostfreesk Platt of vöölmehr Oostfreesland an sük. Daar hett d’ Oostfreeske Landskupp (2017/2020) ’t Memory Mark di dat! Plattdeutsches Gedächtnisspiel herutgeven, dat 32 Kaartenparen mit nederdüütsken Begrippen umfaat. To disse finnen sük heel dat Ankieken weert Biller ut Acryl, welke insofeern ’t wieder Insicht denen, as van hoogdüütsk Verklaren heel un dall ofsehn wurr – ’n Umstand, de en bietje schaa is: De 32 verscheden Modepe richten sük heel besünners na d’ (froh-)kindlike Beleevniswelt, weil Mark di dat! vör all för Kinnergaarns un Grundscholen entwickelt wurr. Daarum is van Egendoom (to ’n Bispööl „Slötel“) över Köst (to ’n Bispööl „Ies“) bit hen to Deren (to ’n Bispööl „Aaant“) all daarbi. Vör disse Achtergrund weer ’t anbrocht west, tegen d’ nederdüütsken ok hoogdüütsken Begrepen to nömen, de för d’ Kindjes un Kinner ’n Mehrweert van wegen Mehrsprakigheid upsmeten harren.
Ofsluten Daten un Daadsaken: Spölerinnen un Spölers: twee bit acht; Ollersrahm: dree bit 99 Jahr; Düürte: keen Angaav; Oordeel all tosamen: hunnert!

Nu gellt ’t, d’ Blick na Mäkelborg-Vörpommern to richten un daarbi dat Mariken-Memo. Gedächtnisspiel up platt van Bojarra / Matthies (2019) unner d’ Luup to nehmen. Dit is up Mękelborgsch-Vörpommersch verfaat, word daar van d’ Bildenministerium vöruthulpen un hett ’t sogaar in d’ utköörte Heimaadschattkist van d’ Heimaadverband Mäkelborg-Vörpommern schafft. Dat Mariken-Memo besteiht ut twee maal 48, also in ’t Geheel schierweg 96 (woll verstahn!) Kaartjes, dor kann man*froo up pläserelke Aard un Wies unglieken Woorden up Plattdüütsk to kennen kriegen. So bünd unner anners d’ Olldagsberieken Dingsen (to ’n Bispööl „Disch“) un Warktügen (to ’n Bispööl „Metz“), avers ok Famielje of Verwandtskupp (to ’n Bispööl „Mudder“) ofdeckt. So wied, so good. Alleen fallen d’ beiden Umstannen negativ in ’t Wicht, dat d’ Övermaat an Kaarten ’t Spööl wat (to) stuur to överkieken schienen laten deit un dat d’ Kaarten mit man blot veer maal veer Zentimeters en bietje unhandsaam, wiel (to) lüttjet daarankomen deit. Ofsluten Daten un Daadsaken: Spölerinnen un Spölers: keen Angaav; Ollersrahm: keen Angaav; Düürte: keen Angaav; Oordeel all tosamen: (leep) good! 

Un wo kickt ’t lesterhand in ’t Mönsterland ut? De Antwoord up disse Fraag fallt vernöchtern ut: Dat is spietelk, man ’t gifft daar keeneen Memory, ja allgemener proot: openbaar överhoopt keeneen nederdüütsken Sellskuppsspölen an sük… Üm disse Tostand stracks up de Kopp to stellen, finnt Se hier sowoll ’n blanko Memory-Vörlaag to Hör egen Gebruuk as ok bispöölhaft ’n sülvstmaakt Memory in Mönsterlännsk Platt to ’t Thema ‚Eten un Drinken‘ för je 36 Spöölkaarten. De meesten Begrepen bünd ’t Woordenbook van Averbeck / Averbeck (2017) utnohmen.

Tosamenfaten un Utkiek

In ’t Gefall, dat Se even up d’ Smaak komen bünd, freit ’t mi, Jo mitdelen to könen, dat neet blot anner plattdüütsken Memorys, sünnern butendeem unner anners mit Kolbeck (1995) ’n Bingo-, mit ’t Plattdüütsch-Zentrum Landesdeel Schleswig (1995) ’n Quartett-, mit Groth (2002) ’n Quiz-, mit ’t Hamborger Avendbladd (2013) ’n Entdeckungsreis-, mit Schmitz / Graw (2014) ’n Skat-, mit von Holten (2015) ’n Spraaklehr- un tolest mit d’ Oostfreeske Landskupp (2020) gaar ’n Computerspööl up Nederdüütsk existeren. Beschreev Cammann al in ’t Jahr 1970 för d’ Wetenskupp Die Welt der niederdeutschen Kinderspiele, so geev ’t also ok vandaag genoog Grünnen (nämlich: Spöölmateriaal!), disse Histoorje hüüt – 2020, temelk nau 50 Jahr later – wiedertoschrieven. Na denn man tau! 

Disse Bidrag is schreven in Oostfreesk Platt.

Literatuurlist

Averbeck, Rudolf / Averbeck, Rita (2017): Dat Mönsterlänner Platt. Wörterbuch. Hörstel: wiegedruckt.

Bojarra, Marita / Matthies, Britta (2019): Mariken-Memo. Gedächtnisspiel up platt. Bentwisch: Klatschmohn.

Cammann, Alfred (Hg.) (1970): Die Welt der niederdeutschen Kinderspiele. Schloss Bleckede an der Elbe: Meissner (Heimat und Volkstum 1970).

Groth, Karl-Heinz (2002): Schleswig-Holstein. Quiz op Platt. Neumünster: Wachholtz.

Hamburger Abendblatt (2013): »Sprechen Sie Hamburgisch?« Das Spiel. Eine spielerische Entdeckungsreise durch die Hansestadt Hamburg und ihre einzigartige Sprache. Hamburg: Springer.

Holten, Claudia von (2015): Super Oog. Tiet to’n Spelen mit eerste Sätz. Hamburg: Amiguitos – Sprachen für Kinder (Arbeitsbuch Extra).

Kolbeck, Hans (1995): Bingo op Platt. Ekenis: Hako.

Ostfriesische Landschaft (2017/2020): Mark di dat! Plattdeutsches Gedächtnisspiel. Aurich: Plattdüütskbüro.

Ostfriesische Landschaft (2020): Spööl di platt! Aurich: Plattdüütskbüro.

Schmitz, Michael / Pecher, Roland / Soiron, Walter (2010): Wat mutt, dat mutt. Das Plattdeutsche [sic!] Weisheitenspiel. Köln: Anaconda.

Schmitz, Michael / Graw, Gerold (2014): Das Petersen-Spiel. 3 in 1: Das plattdeutsche Seemannsgarn-Mau-Mau – Das plattdeutsche Klabautermann-Skat – Der Schwarze Pirat. Köln: Anaconda.

Zentrum für Niederdeutsch Landesdeel Schleswig (1995): Quartett un Swatte Peter. Leck: Zentrum für Niederdeutsch.

Sprachkurs Westfäölsk — Lektion 8

in Allgemein by

Dies ist ein kleiner Sprachkurs für das Westfälische bzw. Münsterländer Platt. Hier geht’s zu den Lektionen 1, 2, 3, 4, 5, 6 und 7.

Kurze Ausschnitte aus Alltagsgesprächen geben Beispiele für die Sprachanwendung. Anhand kurzer Übungen kann der Inhalt der Lektionen nochmal wiederholt und eingeübt werden.

Viel Spaos bi’t Westfäölsk küern!

Lektion 8

In düsse achte Lektion geiht dat üm de Utspraoke vun’t westfäölske (Mönsterlänner) Platt un wuso dat wat Besunners is. Wat dat Plattdütske üöwerall in Norddütskland utmakt – de zweite Lautverschiebung – steiht in Lektion 2.

Vokale

Dat Platt vandage, dat kümp vun de ollen Sassen un ähre Spraok – dat Altsächsische. Düsse Spraok is de Grundsteen för all plattdütsken Mundaorten un wüerd bet ca. 1150 spruoken. To düsse Tiet gaff dat kuorte Söwsluute (Vokale) in uopen betonten Silven: bi dat hauchdütske Waort Vogel (up westfäölsk Vuëgel) spriäkt wi vandage dat /o/ lang ut: Vō-gel. To de oltsasske Tiet hett dat glieke Waort nao fu-gal – mit denn kuorten Söwsluut /u/ in de eerste Silve.

Datt gaff acht söcke Kuortvokale in de olle sasske Spraok, de läter in’t westfäölske, ostfäölske un nordneddersasske Platt unnerschaidlicke Entwicklungen nuomen hett:

Altsächsich
(Kurzvokale)
Westfälisch
(westfälische Brechung bzw. bei /a/ gedehnter Langvokal)
Ostfälisch
(gedehnte Langvokale)
Nordniedersächsich, Mecklenburgisch-Vorpommerisch, Brandenburgisch
(gedehnte Langvokale)
1.machenmakonmaken (gedehnt bzw. tonlang)maoken (langes offenes o) maoken (langes offenes o)
2.BachbëkiBiäkeBeekBeek
3.essenetaniätenäteneten
4.siebensivunsiëbensewensöwen
5.kommenkumankuemenkomenkaomen (langes offenes o)
6.übeluvilüewelövelövel
7.offenopanuopenopenaopen (langes offenes o)
8.ÖloliÜölgeÖölÖöl
Altsächsische Kurzvokale und ihre Entwicklungen im heutigen Plattdeutsch

Siëben vun de acht ollen sassken Kuortvokale warrt vandage in’t Mönsterlänner Platt as Tweelude /iä/, /ië/, /ue/, /üe/, /uo/, /üö/ un as een langet /a/ spruoken. Düsse Tweelude wärd as westfälische Brechungsdiphthonge benäömt. De Schriefwiese /ië/, de auk in düsse Lektionen brukt warrt (= ë is een quettet /e/), helpt daobi, denn Tweeluut vun een langen /ie/ to unnerschaiden.

Bi de annern plattdütsken Mundaorten sind de ollen ursprünklicken Kuortvokale lang wuorn un unnerschaidlick tosammen fallen: So giff dat bi’t ostfäölske Platt vadage fief (/ao/, /ē/, /ä/, /ō/, /ö/) un bi’t nordnedersasske drai (/ao/, /ē/, /ö/).

Auk Besunners in’t westfäölske Platt is de Utspraoke vun’t tonlange to de oltsaaske Tiet kuorte /a/ (maken) un vun’t altlange /a/ (Schaop), wat fröher bi de Sassen al lang wesst is.

In‘ Mönsterlänner Platt wärd düsse twee /a/-Luute bis hüüt unnerschaidlick utspruoken:

Dat tonlange /a/ in maken is jüst so, wu dat lange /a/ in’t Hauchdütske – dat altlange /a/ is sowat tüschken /a/ un /o/ (= /ao/ Schaop). In de annern plattdütsken Mundaorten sind düsse twee Luute tosammenfallen, sodat dat dao maoken un Schaop hett.

Konsonanten

Auk bi de Mitluute (Konsonanten) giff dat een paor Unnerschaide in de Utspruoke tüschken Hauchdütsk un Westfäölsk:

Dat /g/ wätt auk an’n Anfang vun’t Waort as Rieweluut /x/ („ch“ wu in hauchdütsken „auch“) utspruoken:

hauchdütsk Gans – westfäölsk Gaus „Chaus“

hauchdütsk gehen – westfäölsk gehen „chaon“

Steiht das /s/ ann’n Anfang un an’n Ende vun’t Waort, so wätt dat aohne Stemm äs een scharp /s/ wu in dass spruoken.

Dat /r/ is enn mit de Tungentipp rolltet „r“.

Go to Top