Dezember 2021

Dat griff een grooven Grund üm to fiern: De Nettelkönning geht in seine teihnte Utgave. Siet 2017 versöikt wi, eene Riege van Bidräge tohope to stellen, de sick üm ein bestimmtes Thema dreihen dait. Düt Maol geiht dat üm Jubiläen, de in 2021 of in ein of twee Jaohre fiert wäre schöllen. Dat is nämlick nich blots de Nettelkönning, de eine runde Taal upwiest, dat is kuck för annere so.

Düsse Utgaove häff de folgende Bidräge:

• 100 Jaohre Joseph Beuys – Kunst ut Äiken, Fett un Filz
• Dat allerbest to d’ 20. Gebuursdag, leve Wikipedia!
• Koller Krieg: de Buu von de Berliner Muer vör 60 Johren
• 50 Jahr Sendung met de Mus
• 150 Jahr plattdütske weetenskup

In düsse Utgave giff dat uk wäer Bidräge in’n Sprachkurs un näie plattdütske Wöer in de Rubrik Ik maok di Platt!

Wi wünscht jau vääl Pläsier bi’t Läsen!

Düsse Bidrag is schriewen in Emslänner Platt.

Ene Stadt warrt deelt

Inne Nacht up den 13. August 1961 was dat sowiet: Dat DDR-Regeer deelde de Stadt un hett de Westdeel – de engelsche, franzöösche un amerikoonsche Sektoren – kumpleet vun dat DDR-Rebeet un de sowjetsche Zoon afregelt. Binn‘ Stunn‘ wör de Grenz dicht un Familien, Frünne, Mitarbeiders un de heele Stadt dör Stiekelwier un Soldaten mit Maschinpistolen vunnanner trennt.

Knapp twee Moonde tovör – an’n 15. Juni – hett de Staatsraatsvörsitter Walter Ulbricht bi en Presstermin noch up de Fraag vun en westdüstke Daagblattschriversch seggt: „Niemand hat die Absicht, eine Mauer zu errichten!“. Dat was aver nich richtig: Ulbricht is al in de fofftiger Johre den sowjetschen Staatschef Nikita Chruschtschow för de Erlaubnis up de Pell rückt, de Grenz to’n Westen dicht to maken.

Flucht in de Westen

Tüsken September 1949 un August 1961 verleeten 2,8 Mio. Minsken de DDR Richtung Westen. Bannig veel weren junge Lüü un Arbeiders, de kiene Utsichten mehr för sik sehn hebben. De Krieg harr veel tonicht maakt un de DDR muss ok daarvör upkomen. Kumpleete Indiustrieanlaag, de noch stunn, hett se in de Sowjetunion schickt. Man dat Upbuuen vunne Sozialismus inne DDR muss liekers wiedergohn: De Fief-Johr-Plaans vunne sozialistische Wirtschaft muss nakummt warrn, de Arbeitsnormen worrn upwiedet – un dat gaff een Mass Probleme. Dat Regime drangsaleerte die Lüü politisch dör Spioneeren, Propaganda un dat Wegnehmen vun Egendom. So keem dat denn to den Upstand vun den 17. Juni 1953. Sowjetsche Soldaten hett dat Upmucken met Gewalt und Dwang daalslaan. De Schriever und Dramatiker Bertold Brecht – sülvst Kommunist un ut sien Exil in den USA 1948 na Oost-Berlin gohn – hett darup sien bekennten Satt schreven: „Wäre es da nicht doch einfacher, die Regierung löste das Volk auf und wählte ein anderes?“ All dat maakde dat Fluchtbewegen un den Drang na de West blot noch starker.

Dat Grenzregime vunne DDR

De Sperranlaag um West-Berlin weren al tosamen 156 Kilometer lang, 113 davun trennden den Westdeel vun’t DDR-Rebeet („Zonengrenze“) un 43 leep direktemang dör de Stadt („Sektorengrenze“). Elkeen Johr worr de Anlaag utbaut un de Stiekelwier un de slichte Muern in de sesstiger un söventiger Johr dör starke Betonelemente utwesselt. Nu was dat ton Bispeel nich mehr mööglich, met een LKW dör de Grenzanlaag dörtobreken. Et etstunn de harkt Grenzstriepen met Waaktorns un een Hinnerlandmuer, so dat för de DDR-Börgers över 50 Meter vör de egentlike Grenzlinie de Welt al to Enne was. In düsse Striepen worr scharp schoten un in de 80er Johr was den DDR-Regime mit sien Mangelwirtschaft nix to düer, High-Tech för de „Mauer 2000“ intosetten: Anlaag, de automatisch scheten deit, Elektronik mit Sensors und allerhand Apparaten, de Fluchten verhinnern sollen.

Dat Grenzregime harr den Befehl de „Grenzverletzter“ doodtoscheten, wenn de nich anners stoppt warrn kunnen. Et stürven tüsken 1961 un 1989 tominnst 140 Mensken an de Berliner Muer. An de 1393 Kilometer lang innerdüütsche Grenze tüsken DDR un BRD, up de Oostsee un anne Berliner Muer – de Grenz tüsken twee Welten – stürven vun 1949 bet 1989 woll so üm un bi 800-1000 Mensken. So akraat weet man dat aver nich.

De Fall vunne Muer 1989

Met de „Muer 2000“ was dat man al in 1989 Sluss. Binnen wenige Weken in’n Harvst keem dat SED-Regime to sien Enn. De Opposition in de DDR, vunne Staat met sien „Ministerium für Staatssicherheit“ („Stasi“) unnerdrückt, worr in de achtiger Johr liekers jümmers luder. De Maandagsdemonstrationen – anfangs in Leipzig – worrn de Anfang vun’n Enne vun de DDR. Dat gaff in’n November dann so masse veel Druck up de Regeer, de sik nu Tiet verschaffen un de Regels för Reisen in den Westen een beetn lössmaken wull. De Parteebonze Günter Schabowski verkünnigde an’n 9. November de nie Regels in’t Fernsehn, man he hefft sik nich so richtig good vorbereidt. Up een Fraag vun een Pressschriever, wannehr dat gellt, see Schabowski blots een beetn verbast: „Das tritt nach meiner Kenntnis … ist das sofort, unverzüglich“. Binn‘ Minuten woorn Dusende up de Straaten bi de Grenzövergangsstellen. De DDR-Grenzbeamten harrn kienen Schimmer un et gull jümmers noch de Befehl to’n Scheten, man de weren so överfördert met de masse Lüü, dat de lesterhand de Slagboom hoogklappt hefft. Un de is niemoals wedder runnergohn. Nich mol een Johr later – an’n 3. Oktober 1990 – hörde de DDR up to existeern.

Thematiske Henföhren

Befaat man*froo sük mit ’t Thema ‚Jahrsdaag 2021‘, so kummt man*froo neet umto, Wikipedia. Die freie Enzyklopädie to achten, wiel se van ’t Jahr al twintig (woll verstahn!) Jahr old word un woll mit dat erfolgriekste Internettvörhebben weltwied daarstellt. Doch een na ’t anner…

Daten un Daadsaken van Belang vörof

Bi Wikipedia hannelt ’t sük üm en över de Maten groot Online-Naslaanwark, dat up 15. Jannewaar 2001 unner anners van Ben Kovitz, Larry Sanger un Jimmy Wales in d’ Verenigten Staten van Amerika gründt wurr. De Besünnerheid daaran? Wikipedia is gemeennüttig, freei permisseert, neetkummerziell, warvefreei, alleen över Gaven finanzeert un in ’t Internett freei togänglik.

Spraaklik bekeken is ‚Wikipedia‘ en Kufferwoord ut wiki (hawaiiaansk för ‚fix‘) un encyclopedia (engelsk för ‚Naslaanwark‘). De Naam na köönt Inhalten in d’ Wikipedia also fix(er) naslaan worden (as gewohn).

Wikipedia gifft ’t in över dreehunnert verscheden Spraken – ok up Plattdüütsk! – un all tosamen bünd bit vandaag al hento 56 Millionen Bidragen entstahn, daarvan över 2,6 Millionen up Düütsk (Platz veer van all Spraakutgaven). Daar is van A as ‚Aachen‘ bit Z as ‚Zuzenhausen‘ würkelk all daarbi. Daarum word Wikipedia gemeenhen ok de „grootste Wetenssammlung van de Welt“ nöömt.

(Co-)Schriever*kes doot dat sünner Geld

Dit weerüm liggt neet tolest daaran, dat de Wikipedia-Parool luddt, dat elk as so benöömt ‚Wikipedianer*in‘ ut egen Stücken mitmaken kann. So schrievt, formateert un examineert alleen in Düütskland binah veer Millionen freeiwillige Lüü de Bidragen, de daardör to Gemeenskuppsprodukten wordt.

De (Co-)Schriever*kes kriegt daarför butendeem keen Geld. Wat se andrifft, all dit umsünst to doon, is sogaar al Inhalt van enigen Arbeiden un Umfragen ut de Wetenskupp west. De twee wesentliken Resultaten? Up een Kant geevt veer van fiev Lüü an, dat ’t hör (heel) wichtig is, dör dat Verfaten van Upsatzen hör egen Weten groter to maken. Doch is ’t up anner Kant de gode Will, an wat Groot mittoarbeiden; wat, up dat de kumplete Welt – sünner Urheverrecht, Liddmaatgebühr of anner Stah-in-de-Weg – Togreep hett: freei Weten.

Is denn neet all Free, Freide, Eierkook? Neet ganz: So kwamm to ’n Bispööl dör een Umfraag vandag, dat 88 Prozent van de Autor*innen Mannen bünd. Un daarmit bünd wi ok al bi de Kritik an Wikipedia ankomen.

Kritik

’t gifft nämlik völe Kritikpunkten, welke siet Bestahn van Wikipedia över de lesten twintig Jahr alltied weer herutbrocht worden bünd. In d’ Folg sall denn bispöölhaft een lüttje Utwahl in Steekpunkten henstellt worden:

1.) Wiel ’t sük bi de Schriever*kes of un to üm (unbekennte) Lai*innen hannelt, keen fackkünnig Tegenlesen stattfinnt un de Qualität van de Bidragen mithen machtig swankt, gellt Wikipedia meesttieden neet in d’ School un ok neet of beter eerst rack neet in d’ Universität as ziterdannig.

2.) Een anner Probleem is de radikale Openheid van Wikipedia, de womögelk daarto föhren kann, dat wisse Interesskrings ut Politik, Hannelswelt un Religioon (Steekwoord: Lobbyismus) extra Eenfluut to nehmen und Texten torechttomaken tracht.

3.) In d’ Wikipedia besteiht noch immer een deftig Ungliekwicht tüsken globaal Noord (rieke Industrienationen) un globaal Süden (arme Entwickeln- un Swellenlannen). Daarna bünd heel besünners Bidragen ut un över Afrika üterst ünnerrepräsenteert.

4.) Wikipedia kann womögelk een Probleem för all de Lüü wesen, de sük üm hör Privaatsphäre Sörgen maken. So köönt to ’n Bispööl Persöönlikheidsrechten van Minsken sehrdaan worden, de keene Personen van ’t opentlik Leven bünd un liekers – tegen hör verklaart Will! – een egen Wikipedia-Indrag kriegt.

5.) To gode Lest is Wikipedia intüsken slichtweg to erfolgriek worden, sodat se för oldherbrochte – un vör all: kummerzielle – Naslaanwarken as de düütske Brockhaus-Enzyklopädie of de engelske Encyclopædia Britannica een eernstelke Gefahr daarstellt betreckwies daarstellde, wat dat Geld angeiht.

Slussbetrachten

Un nu(?): Wat blifft ünner d’ Streek? Alleen al de Daadsaak, dat Wikipedia, wenn ’t ok Kritik gifft, na wo vör weltwied grote Beleevtheid genütt, spreckt doch egentlik för sük. Daarum dürt un sall sük Wikipedia van ’t Jahr heel woll fieren laten, as sük dat höört. Na denn man tau – up de anner twintig Jahr!

Disse Bidrag is schreven in Oostfreesk Platt.

Literatuurlist

Dijk, Ziko van (2021): Wikis und die Wikipedia verstehen. Eine Einführung. Bielefeld: transcript (Edition Medienwissenschaft 87).

Kallass, Kerstin (2015): Schreiben in der Wikipedia. Prozesse und Produkte gemeinschaftlicher Textgenese. Wiesbaden: Springer VS (Research).  

Mäckler, Andreas (2020): Schwarzbuch Wikipedia. Mobbing, Diffamierung und Falschinformation in der Online-Enzyklopädie und was jetzt dagegen getan werden muss. Höhr-Grenzhausen: zeitgeist Print & Online.

Merz, Manuel (2019): Die Wikipedia-Community. Typologie der Autorinnen und Autoren der freien Online-Enzyklopädie. Wiesbaden: Springer VS (Research).

S. n. (2021a): Kritik an Wikipedia. In: Wikipedia. Die freie Enzyklopädie. Bearbeitungsstand: 01.10.2021. Online abrufbar unter https://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Kritik_an_Wikipedia&oldid=213583391 (letzter Abruf: 14.10.2021).

S. n. (2021b): Wikipedia. In: Wikipedia. Die freie Enzyklopädie. Bearbeitungsstand: 12.10.2021. Online abrufbar unter https://de.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia&oldid=214236290 (letzter Abruf: 14.10.2021).