Sprekende Koorten
De digitaalen Atlaskoorten in’t DMW-Projekt wiesen nich blots de Spraken un Mundoorten in Noordrhien-Westfalen, in’t südwestlike Nedersassen un in’t rechtsrhiensche Rhienland-Palt – de sünd daarum besünners, wieldat sprekende Koorten sünd. Man kann inne Koorten in- un rutzoomen, de Dörper un Oorte anwählen un kriggt de befraagten Lüü to hören. In’t westfäälsche Mönsterland seggt se to denn Hund to’n Bispeel „Rüe(n)“, so ok in de Buerschop Dernekamp (Stadt Dülmen, Kreis Coesfeld). Klicks du mit de Muus drup, kannst du de beiden Sprekers afspeelen un anhören:
De Koorten sünd daarbi dynaamsch – dat heet, dat de Koorten alltied nie produzeert werden, wenn de Bekieker de Koorten utwählt. Sobold een nie Spreker of Sprekersch in’n Datensatz is, is dat glieks op de Koorte sichtbaar. Op düsse Wies is immer de dagesaktuelle Stand vun’t DMW-Projekt to sehn.
Utspraak un Woordkoorten
Dat DMW-Projekt is aktuell also middenmank bi’t Befragen vun de Lüü, so dat de Koorten un Woorde noch nich kumpleet na de Wetenschup utweertet sünd. Dat word eerst 2032 de Fall sien. Bit daarhen sünd eerstmaal Vörschau-Koorten to sehn. De Woorde word daarför mit dat Internationale Phonetische Alphabet (IPA) transkrebeert, man de Bekieker süht op de Koortensiete de sonöömte POP-Umschrift (POP = populär). Dat is ene eenfacke un düdelke Luutschrift mit normalen Bookstaven, üm de Utspraak klaar to wiesen (bito dat Anhören). In Dernekamp seggt de beiden Sprekers [ˈɾyːə̯] un [ˈʁyːə̯] (dat ene „r“ is een Tungenspitz-R, dat annere een Hinnertungen-Rieveluut) – op de Koort steiht de POP-Umschrift RÜÜE.
Op de Koort „Hund.Substantiv.NomAkk.Sg.M.“ süht man de Förms för dat Woord „Hund“ un de Oortspunkte in verschedenen Farven:
Rechts anne Siete sünd de verschedenen Förms anwiest: Lieke Woorden of Utspraken sünd in Drubbels mit unnerschiedlicke Farven sorteert. Wo fien dat Sorteern passeern sall, kann de Bekieker sülvst unner „Granularität der Ergebnistypen“ instellen (Stuuf 5: Sorteern noh Anfangsbookstaven; Stuuf 0: all enkelte Förms; dat Bild wiest Stuuf 3). As man süht, worden de Förms RÜE, RÜÜ of RUJE blots in Westfalen bruukt (mit Utnahme vun’t Westmönsterland un Siegerland-Wittgenstein).
Wichtige Mundoortlienjes
Op de Koorten is dat mögelk, wichtige Mundoortgrenzen (Isoglossen) antowiesen. So gifft dat de Westfälische Linie (mähet-mähe(n); rood), de Uerdinger Linie (ik-ich; blau), de Benrather Linie (maken-machen; geel), de Eifelschranke (Dorp-Dorf; orange) und de Bacharacher Linie (dat-das; bruun). Bi de Förms vun „machen“ (1. u. 3. Pl. Ind. Präs. Akt.) is to’n Bispeel de Benrather Linie ok inne Daten good to seihn:
Informationen un Videos för de Koortensiete
Düsse Artikel wiest blots de wichtigsten Funktionen vun de Koortensiete. Mehr Informationen, wat mit de Woordkoorten un Satzkarten alls maakt worden kann, is op de Siet mit veer Videos verklaart. Probeer dat ut!
