As dat Plattdütske nich alläine up de Welt is, steiht dat jümmers met annere Spraoken in Kontakt. Vandaage is dat vör allen dat Hoogdütske, womet dat Plattdütske sik verglieken mott. Faken bünt Verännerungen in de Spraoken dat Ergebnis van den Kontakt tüsken Lüe, de up de eene Siete Plattdütsk un up de annere Siete Hochdütsk (of Nedderlandisk, Engelsk, een annern dütsken Dialekt of ene annere Spraoke) proten dait. Dat dat nich blots vandaage so is, dat kann een doa’an säihn, wo Wöer as Buddel of Fünte (für „Taufstein“, von fr. font) all so lange Deel van de plattdütske Spraoke bünt, dat de as Fremdwöer ut dat Französke gar nich mehr to erkennen bünt.

De näije Utgave van den Nettelkönning bestaiht ut folgende Bidräge:

• Dat Nedderdüütsche un dat Nedderlandske – een interessant Spraakkuntakt
• De Pälzer Spraokinsel an’n Niederrhein
• Wart dat Plattdütske hochdütsk of dat Hochdütske plattdütsk?
• Spraokmengeler in’t Ruhrgebiet – Wat is dran an de Klischees?
• De Westfale Johann Bracht in Lübeck — Plattdüütsche Amtsspraak in’t 15. Jahrhunnert
• „Gaunerspraoke“ un Plattdütsk

Ji köönt ok in düsse Utgave wäer Bidräge ut de Rubrik Ik maok di Platt, ene Lektion ut den Westfäölsken Spraokkurs (Tallen) un twäi Rezepte finnen (Look-Koken met Speck; De nedderlansk Pudding: Vla).

Wi wünscht jau vääl Pläsier bi’t Läsen!

De Nettelkönning.

Düsse Bidrag is schriewen in Emslänner Platt.

Düssen Bidrag baseert up en Arbeid vun Line-Marie Hohenstein, M.A.

Dat Nedderlandske is, wi ok de düütsche Spraak, en indogermanske Spraak. Besünners dat nedderdüütsche Neddersasssche, man ok dat Engelske un dat Freeske, hett mannig Gemeensaamkeiden mit dat Nedderlandske. Und dat hett histoorsche Oorsaken: över Jahrhunnerte weg hebbt sik de germansken Spraken Nedderlandsk un Nedderdüütsch tegensiedig wat an doon. Dorbi wurr dat Nedderdüütsche sowoll op de düütsche Sied vun de Grenz as ok op de nedderlandske Sied vun de se överdackenden Standartspraken beinflusst. Düt föhr dorto, datt sik de Staatgrenz uplest to en Dialektgrenz schrickelde. Unnersökens na de Wetenskupp geev düt (Kremer 1979, Giesbers 2008 und Smits 2011). Dor hett dat ok, datt so wieder de unnersökten Oorten an de Grenz vannanner ofgelegen weren, so grötter was de Unnerscheed twischen de nedderlandsken un nedderdüütschen Dialekte. Man ok Dialekte, de eerst to dat gliek Dialektrebeet höörden, man dör de Staatgrenz trennt weren, wiesen vandage Unnerscheden up un köönt so nich mehr as Dialektkontinuum ankeken weren. Dat hett, datt de Trennung vun Mundaardrebeeten an de Staatgrenz heel scharp verlöppt.

De Struktuurverlüst, de bi de Studien fasttostellen is, full
bi de nedderdüütschen Grenzdialekten hoger ut as in de nedderlandsken
Unnersökensrebeeten. De Wetenskupper föhren düt dorup torügg, datt de
histoorsche lüttje Ofstand von de Spraakstruktuur von de nedderlandske Standartvarietät
to de dialektale Varietät en dichterbi komen to de prestigedrachtig
Standartvarietät möglick makt. De Ofstand vun de düütsche Standartvarietät to
de dialektale Varietät is daartegen mannig grötter. De Strukturen vun den
nedderdüütschen Dialekt blievt daarher ehrder wahrt as bi den nedderlandsken
Dialekt. De so bestahn blieven hoge Unnerscheed tüsken vun de düütsche
Standartvarietät to de nedderdüütsche Varietät föhrt man ok dorto, datt de
nedderdüütsche Dialekt in Düütschland sein Funktschoon verleert. De groote
Unnerscheed tüsken de beid Varietäten makt, datt Lü, de keen Dialekt snackt,
groot Swierigkeiden hebbt, dat Nedderdüütsche to verstahn. Düt makt wedderüm,
datt Lü, de egentlik Platt snackt, düssen in de Gegenwart vun Lüe, de keen Platt
snackt, vermieden. De Prozess vun en immer grötter Flücht vun den Dialekt was
dormit utlöst, de bit vandaage anhollt. In de Nederlanden dorgegen entwickelt
sük de Basisvarietät to en Aard Regiolekt. Sien Funktschoon is twars tegenöver
de Standartvarietät minnerseert, man nich in dat Utmaat, datt een vun en
utstarven snacken kann.

Man de Gemeensaamkeden von‘t Nedderlandske un dat
Nedderdüütsche kann een nich bestrieden, as düsse Tabell wiest:

Spraklik Phänomene ut Sass (2011a un 2011b) mit de jeweilig standaardspraklik Entsprechung för de Ünnersökens vun de Advergenz to dat Nedderlandske bzw. to dat Düütsche.

Tegen Unnersökens na de Wetenskupp de de Struktuur vun
düütschen Dialekten in’n Fokus nohmen hett, gifft dat wiedere Arveiden, de sik
de Wahrnehmung dialektologischer Laien widmen. To’n Bispill werden dor dat
Wahrnehmen vun spraaklik Afsünnerlichkeiten vun Laien unnersökt, waar se
Gemeensaamkeiden of Unnerscheden vun ehr’n Dialekt finnen, dat hett, wat se
glööven, waar anners snackt ward as bi sik, of bet waarhin se gliek snackt.
Unnersökens in düt Rebeet sünd noch mannig jung un liekers gifft dat all enige Insichten.
De Ergebnissen ut düsse Unnersökens wiesen, datt an de Grenz twüschen de
Nedderlande un Düütschland ehrtieds homogen Dialekte vandaage en düütlik Divergenz
an de Staatgrenz opwiesen. Un düt Verloop is sowoll up de Sied vun de Struktuur
as ok op de wahrnehmungsdialektoolsche Feld fasttostellen. So waard ut anfangs
einzelne sik wat den Dialekt bedrööpt uteenanner verlopen Rebeeten, immer mehr
Gewesten, de sik eenmal tosamenfaten laten. So kann een säggen, datt dat een
eenzig spraaklik Bröök is, de sik an de düütsch-nedderlandsk Grenz bildt hett,
de entstohn  is dör dat uteenannerdriften
vun de Dialekten hen to de se överdackenden Standaartspraken – wat de Strukturr
und dat Wahrnehmen angeiht.

Düssen Bidrag is schreven
in ostfreesk Platt.

Quell:

Hohenstein, Line-Marie
(2017): Zur deutsch-niederländischen Staatsgrenze als Dialektgrenze im
Nordniedersächsischen: Sprachliches Wissen, Wahrnehmung linguistischer Laien
oder beides?. Online abrufbar: https://bop.unibe.ch/linguistik-online/article/view/4082/6122

Dat de Dialekte un de Standardspraake sück gegensitig beenflussenk, was all ümmer so sit et ne Standardsprake güff. Dorbie was de Dialekt lange Tiet de normale Spraak um im Alltag tou kommunizieren. Ers JAHRESZAHL was et tounement verpönt in de Schoule of in offiziellen Situationen Plattdütsch tou proten. Öllern lehrten eere Kinners nich eenmal mehr Plattdütsch, WEIL se Angst haan dat de Kinners in de Schoule schlechter weern un toun Beespeel „den“ und „dem“ nich utnanner hollen könt. Kunn man also seggen dat de plattdütschen Dialekte hochdütschker worn sin?

Michael Elmentaler von de Universität Kiel secht, dat dat so is. He wist in eene Studie noar, dat in Vergliek mit den Dialekten von dat Ende von 19 Jahrhundert masse mehr hochdütsche Wöer verwendet wehrt und masse Wöer „hochdütsker“ woorn bünt. So göv dat fröer bloß de Form ‚Buddel‘ und nu güftet uk ‚Flasch‘ wat noar an dat standarddütske Wort ‚Flasche‘ is.

Umgekehrt güfft et aber ook eenige plattdüske Utsprachen in usen alltäglichen Gebruck, wenn wi denket, wi proatet Hochdütsch. Een Bespeel is dat Word ‚Zug‘. In Standarddütsch mössen wi eegentlich een langet ‚u‘ un ‚g‘ an Ende utsprechen, aver meesttiet protet wi ‚Zuch‘ mit een kurzet ‚u‘. Dat gült uk för de Wöer ‚das‘, ‚was‘ un ‚es‘. Oft segget wi ‚dat‘, ‚wat‘ un ‚es‘. Elmementaler stellt allerdings fest, dat düssen Gebruk öfter bi Öllere Lüe vorkomt. Jüngere Lüe protet ‚hochduitsker‘.

Bünt wi also up den Wech, dat alle blot noch Standardduitsk protet? Nee. Dorgegen is to seggen, dat sowohl de Dialekt as uk de „Mischung“ ut Dialekt und Standardduitsk in een Gespräch Ufgaven heff und so eenfach nich to ersetten is. Use Gespräke weern masse intöniger, wenn wi blot Hochduitske Wöer und Utspraken haan. Beespeele finnen sück in de Studie von Markus Denkler. Platt is ümmer noch eng tohope mit Nähe un vor allem mit fründliche Gespräke mit Familie und Frünnen. Düsse Verbindung nutztet wi. So is et häufig, dat wi Dialekt proatet wenn wi annere Lüe kegenproatet of kritiseert. So segget wi dör de Wahl von use Sproke: Wi bünt us nich eenig, aber menschlik bünt wi us trotzdem noch nah/ grön/ goud.

Wi seht also: Et güfft Tendenzen dat de Hochdütsken Influss gröter wat, aber wi brukt dennoch use Platt, um goud mitnanner uttoukomen.

Düssen Bidrag is schräven in Emslänner Platt.

Quellen:

Denkler, Markus (2007): Code-Switching in Gesprächen münsterländischer Dialektsprecher. Zur Sprachvariation beim konversationellen Erzählen. In: Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik 74 (2/3), S. 164–195.

Elmentaler, Michael (2008): Varietätendynamik in Norddeutschland. In: Sociolinguistica 22, S. 66–86.