Pilgern

Pilgern is een olde Sacke, de Lüe moaket hebt ut religösen Grünnen. So kunn man Buße doon of sin Gott danken. In de lessen Joar is dat Pilgern ook bi nich so religöse Lüe heel in Mode komen. In de alltägliche Sproakgebruk is „pilgern“ all lange ook een Wanderung of Fahrt to een besünneres Ereegnis.

De Jakobsweg is wall de bekannteste Pilgerwech bi us in Europa. För Muslime is een Pilgerung na Mekka, de Hadsch; is von de Religion vorschreeven. Ook in Hinduismus und Buddhismus güfft et veele Wallfahrtsorte. In düssen Artikel wull ick een paar Pilgerrouten in Dütschland vörstellen.

De Jakobswech

Tounächst tou den Jakobswech. De Jakobswech haf een lang Tradition. Dat Enne is dat Grav von den Apostel Jakobus in Santiago de Compostela in Spanien. De Ursprung davon lech in de Glöwen, dat Jakobus Spanien missioniert haf. Disse Legende wat wider utbaut und gewünn an Bedüdung dadör, dat Jakobus as denn Schutzheilligen von de Region un as Schlachthelfer seen wat. Sit de 1970iger Joar pilgerten ümmer mehr Lüe denn Wech. Besünners sit Papst Johannes Paul II. süwes den Wech gaan is. Een tomünnest skurrilen Effekt ha dat Book „ich bin dann mal weg“ von den Entertainer Hape Kerkeling. 2007 – een Joar na dat erschienen- weern binoh 60 % mehr Dütsche up den Pilgerwech. In Dütschland wat de Jakobswech erst sit 1992 utwieset. Doabi güfft et verschiedene Wege. Insgesamt is de Jakobswech nich eene bestimmte Straate de na Santiage de Cmpostela föhrt, sonnern een Netz. Et geef uk den Spruch: „El camino comienza en su casa“ (De Wech fängt in jaue Huus an.) De dütsche Jakubswech haff över 30 Strecken, de man gahn kann.

De Jakubswech in Münster. Bild: Timo Schürmann

Hümmlinger Pilgerwech

Een masse lütkeren Wech is de Hümmlinger Pilgerwech. De Hümmling is een Region in Osten von den Landkries Emsland in Niedersachsen. De Gegend is präget dör masse Buerei, Feller und masse Heide. Ook bünd dor nich masse Berge wat et eenfach för een Pilgerschaft moaket. De Wech haf fief Ettapen de eenzeln of nananner lopen wern könnt.De Wech wat bedrieven von een eegnen Verien un jährlich güfft et ook organiseerde Pilgertouren, woar man de Nacht in de Bildungsstätte Clemenswerth verbrocht. De Bildungssstätte is unnerbrocht in een oldet barocket Jagdschloss. Dorbi kann man de Ruhe up sück wirken laaten un villechte uuk n Schwenker tou de Hühnengräver moaken.

Pilgern is för veele een goude Möglichkiet eenfach ma Ruhe in den Alltag to bringen un de Gedanken vörnanner tou bringen. Ook is et eene prieswerte Möglichkiet tou riesen. Well nu Lust bekomen haff finnet mehr Infos unner:

Düssen Bidrag is schreewn in Emslänner Platt.




Sprachkurs Westfäölsk — Lektion 3

Dies ist ein kleiner Sprachkurs für das Westfälische bzw. Münsterländer Platt. Hier geht’s zu Lektion 1 und Lektion 2.

Kurze Ausschnitte aus Alltagsgesprächen geben Beispiele für die Sprachanwendung. Anhand kurzer Übungen kann der Inhalt der Lektionen nochmal wiederholt und eingeübt werden.

Viel Spaos bi’t Westfäölsk küern!


Lektion 3

In düsse diärde Lektion geiht dat üm Verben vön de Kiëgenwart (Präsens). Jüst wu in’t Hauchdütske giff dat regelmäßige un unregelmäßige Verben. Dat is aower vörniëhmlick för de annern Tieten (Präteritum, Perfekt, Plusquamperfekt, Futur I und II) van Belang, de in de folgenden Lektionen afhannelt wätt.

In’t Präsens Aktiv süht de Konjugation vön de regelmäßigen un unregelmäßigen Verben in de Kiëgenwart meest gliek un folgendermaoten ut:

An de Stamm vun dat Waort mott de jewielige Endung ansett wäörn. Wat nu de Eentahl (Singular) angeiht, so giff dat bi de Endungen kien Unnerschied tüschken dat Platt- un Hauchdütske (ich bezahl-e ⇒ ik betahl(e) / du bezahl-st ⇒ du betahl-s(t) / er, sie, es bezahl-t ⇒ he, se, et betahl-t).

Bi de Mährtahl is dat anners äs bi dat Hauchdütske; hier giff dat in’t Plattdüstke ne Sake, de Einheitsplural heit. Dat heit, dat bi de Mährtahl alltiet de glieke Endung anhangt wätt. Mit dat Kriterium lött sick auk dat Plattdüstke in West- un Ostniederdeutsch unnerscheiden, wat westlick un austlick vun’ne Linie Travemünde-Dannenberg-Werniegerode küert wött. Austlick davun seggt se wi maken, ji maken, se maken un westlick davun segg se wi makt, ji makt, se makt (wir machen / ihr macht / sie machen).

Westfäölsk häört natürlick to dat Westnedderdütske, so dat hier een -t ansett warrn mott.

 


Sprachkurs-Übung

Sett de richtige Endung in. De Tabell helpt Di dorbi

 

Dat Kind (liäsen) ________ dat Book.

Ik (heiten) _________ Julia.

Wi (küern) ________ Platt.

So (maken) ________ wi dat.

Du (kennen) _______ mi guet.

(Goahn) ________ ji inkaupen?

Se (liggen) ________ an’n Kanaol.

Karl (drinken) ________ Kaffee.

 




Ortsnaams un wat se bedüden deit

De Landdag vun Nordrhien-Westfalen harr in’n vergahne Dezember besluten, dat de Ortsnaams nu bovendeem op Plattdüütsch op de Ortsschiller schrifft warrn dörvt. Düsse Entscheden is nich ümmer blots goot upnehm worrn. Manch een segg, dat dat de Autofahrers irriteert, wenn de plattdüütsche un de hoochdüütsche Naams bide op’t Schild steiht. Manch anner segg, dat veele westfälschke Ortsnaams sowieso al plattdüütsch sünd of so utsüht, äs hett da wer nich richtig schrieven. Nottuln in’n Kreis Coesfeld to’n Bispeel heet op Platt Notteln. Da stellt sik in veele Fälle de Fraag, of de plattdüütsche Naam op’t Schild nu överhaupt Sinn maakt. Veele Heimatvereene sünd an’t diskuteern, wo se dat nu maken wull mit ähr Ortsschiller.

Aower wat bedüden de ganzen plattdüütschen Naams egentlich un wo kümmt de her? Veele Fluur- un Ortsnaams sünd in Westfalen un/of Noorddüütschland ümmer wedder to finnen. Geist, Bült, Kamp, Siek, Born, Hagen un Bruch to’n Bispeel begegen us hier oft.

Ortsnaams an’n Busch un an’t Water

Geist

In Mönster gifft dat dat Geistveerdel. Dat heet nich, dat da dode Lüüt ümgeiht, sunnern dat fröher mol eene Ackerflaag wesen is. Dat uurolde Woort gest kümmt ut de oldsassische Sprak un bedüdet dröget Land, wat höger lich as dat natte sumpige Gebeet un wo man de Acker goot bearbeiden kann. In’t Emsland gifft dat den Ort Geeste. Aower ok in’t Mönsterland – vör allens in de Kreise Warendorp un Coesfeld – is de Flurnaam Geist mannig vertreden.

Kamp

Een annere Naam bzw. Bestanndeel vun een Naam, de in Westfalen oft vorkümmt, is Kamp. Düsse Beteken is ut de latiensche Sprak ( „campus„) nah Germanien kamen un meente in’t Fröhmiddelöller een frie un apen Flaag. Dat harr sik aver in’n Loop vun de Tiet jüst in’t Gegendeel ümkehrt: laater weer de Kamp een afsteektet Feld mit’n Tuun of een Wall ümher. De Kamp weer nu Acker of een Anplanten för’t Holt. De Naams segg us hüüt faken, woför de Kamp fröher bruukt warr: Swinekamp (Schweinekamp), Röwekamp (Rübenkamp), Eekenkamp (Eichenkamp).

Hagen

Et gifft in Westfalen, besünners in’t Suerland veele Ortsnaams mit den Bestanndeel Hagen, so as Steinhagen, Brockhagen of Dörnhagen. Hagen meent Gestrüpp un Buschwerk. In’t Middellöller , as de Mischen den Wald urbar makt un do siedelt harr, sünd Gestrüpp un Hecken – Hagens – üm de Hüser anlecht worrn, üm sik vör Feenden to schütten un üm de Uurwald buten to hollen.

Born

Weniger in’t Mönsterland, aver daför in Deelen vun Oostwestfalen un in’t Siegerland finnt sik de Naam Born, so as ton’n Bispeel Paderborn of Heiligen Born. Dat Woort heet op Hoochdütsch Brunnen un meent eene Waterquell, wecke ut de Eer sprudelt.

Aa

Een anner Woort för Orte an’t Water is Aa, wat faken ok Ahe, Ohe of jüst A bzw. O schrifft warrt. Düsse Fluurnaam is in Westfalen bzw. in’t Mönsterland besünners mannich vertreden un harr toerst fleeten Water bedüdet. Aa kann een groten Stroom of een lütte Beek beteken, mitunner ok dat an’t Water angrenzende Land. So is Aa faken Bestanndeel vun veele westfälsche Ortsnaams, so as Ahaus, Afeld, Awieschken usw.




Sprachkurs Westfäölsk — Lektion 2

Dies ist ein kleiner Sprachkurs für das Westfälische bzw. Münsterländer Platt. Hier geht’s zu Lektion 1.

Kurze Ausschnitte aus Alltagsgesprächen geben Beispiele für die Sprachanwendung. Anhand kurzer Übungen kann der Inhalt der Lektionen nochmal wiederholt und eingeübt werden.

Viel Spaos bi’t Westfäölsk küern!


Lektion 2

In düsse tweede Lektion geiht dat dorüm, wat dat Plattdütske nu eegens utmakt. Dat Plattdütske wätt in de naorddütsche Bunneslänner küert – aower auk in Westfaolen. Plattdütsk is wu Engelsk un Nedderländsk eene westgermaonske Spraok. Dat Hauchdütske häört auk daoto, et giff aower eenen wesentliken Unnerschied: De westgermaonske Konsonanten p, t un k heff sik in’t Hauchdütske vüör üöwer dusend Joahren (ca. 6. bis 8. Jhd.) ännert.

Düsse Entwicklung wätt zweite off hochdeutsche Lautverschiebung nannt. Natürlick giff dat graute Unnerschiede tüsken dat Platt, wat to’n Biespeel in Westfaolen off in Neddersassen off Meckelnborg küert wätt. Faken is dat Platt sogaor vun Duorp to Duorp anners, aower all düsse plattdütsken Mundaorten hätt düsse zweite Lautverschiebung nich mitmakt.


Die zweite Lautverschiebung

Dat westgermaonske p wuor an’n Anfang vun’t Waort to hauchdütsk pf:

westfäölsk Piäper (nl. Peper; eng. pepper) ⇒ hauchdütsk Pfeffer

an’t Ende to pf off ff:

westfäölsk Knopp (nl. knoop) ⇒ hauchdütsk Knopf

in de Midde to f, ff off pf:

westfäölsk Appel (eng. apple) ⇒ hauchdütsk Apfel

westfäölsk schloapen (eng. to sleep) ⇒ hauchdütsk schlafen

westfäölsk huopen (eng. to hope) ⇒ hauchdütsk hoffen


Dat westgermaonske t wuor an’n Anfang to z:

westfäölsk Tiet (nl. tijd; eng. time) ⇒ hauchdütsk Zeit

in de Midde un an’t Ende to s, ss off ß:

westfäölsk ten (nl. eten; eng. to eat) ⇒ hauchdütsk essen

westfäölsk bieten (nl. bijten; eng. to bite) ⇒ hauchdütsk beißen

westfäölsk wat (eng. what) ⇒ hauchdütsk was

westfäölsk Fatt (nl. vat) ⇒ hauchdütsk Fass

Ut tt wuor tz off ss:

westfäölsk sitten (eng. to sit) ⇒ hauchdütsk sitzen

westfäölsk Schütt (eng. shot) ⇒ hauchdütsk Schuss


Dat westgermoanske k heff sick an’n Waortanfang nich ännert, aower in de Midde un an’t Ende wuor k to ch:

westfäölsk ik (nl. ik) ⇒ hauchdütsk ich


Wichtig üm Westfäölsk (un Platt allgemeen) to lärn is ok dat plattdütske d, wat in de zweite bzw. hochdeutsche Lautverschiebung to t wuorn is:

westfäölsk Dag (nl. dag; eng. day) ⇒ hauchdütsk Tag


Sprachkurs-Übung

Üm Westfäölsk bzw. Platt to küern, kann man bi viele hauchdütske Waorden de Lute wier trüggverschuben. Probier et ut!

Pfeffer — Piäper

Haufen — Hau__en

müssen — müe__en

naß — na__

Schiff — Schi__

Tisch — __isch

Straße — Strao__e

machen — ma__en

kaufen — kau__en

Pfeife — __ie__e

tragen — __riägen

Leiche — Lie__

Katze — Ka__e

sprechen — spriä__en




Sprachkurs Westfäölsk — Lektion 1

Dies ist ein kleiner Sprachkurs für das Westfälische bzw. Münsterländer Platt, der ab jetzt und in den kommenden Ausgaben erscheint.

Kurze Ausschnitte aus Alltagsgesprächen geben Beispiele für die Sprachanwendung. Anhand kurzer Übungen kann der Inhalt der Lektionen nochmal wiederholt und eingeübt werden.

Viel Spaos bi’t Westfäölsk küern!


Lektion 1

In düsse eerste Lektion geiht dat üm persönlike Fürwäorde (Personalpronomen) un wu man sik vüörstellen kann.

Persönlicke Fürwäorde wätt brukt, üm Hauptwöärde to ersetten (Personen, Giëgenstänne un Umstänne).


Max, Anna un Lisa up’n Giebelhüüskesmarkt

Max:   n’Aobend Anna. Wu geiht di dat?

Anna:  Jo, mi geiht dat guet. Ik sin bloos al natt vun’n Riägen. Un du?

Max:   Jo, mi geiht dat auk guet. Mi wüör et aower liäwer, et wüerd schnieen. Kiek, da kümp Lisa.

Anna:  Well is dat? Ik kenn se noh goar nich.

Max:   Wi studeert tosammen Mathematik.

Lisa:    Hallo Max. Hallo, ik heit Lisa. Un du?

Anna:  Hallo, ik sin Anna. Ji beide hebbt jo al een Glöhwien.

Lisa:    Jo, aower de hebbt wi glieks utdrunken. Laat us man eene nie Runne bestellen.

Max:   Bestellt liäwer veer Glöhwien. Ik wochte noh up Jan. He mutt glieks auk kamen.


Sprachkurs-Übung

In düsse Sätze mott die persönlicke Füörwüörde insett warrn. De Tabell un dat Gespräök tüsken Max, Anna un Lisa helpt di dorbi

1. Anna geiht dat guet. ___ is bloos al natt vun’n Riägen.

2. Max is auk all natt un ___ wöür et liäwer, et wüerd schnieen.

3. Lisa sägg: „___ heff nu eene nie Runne bestellt!“

4. Max un Lisa kennt sick vun’n Studium. ___  studeert tosammen Mathematik.

5. Anna fraogt Lisa: “ Un ___ studeers auk Mathematik?“

6. Jan sägg: „Hallo tosammen. ___ alle hebbt jo al een Glöhwien!“

7. Max sägg to Anna: „Ik heff noh een Book vun Lisa. Ik mott et  ___ wier giëben.“

8. Lisa röpp: „Kiekt maol. Ik heff eene nie Runne Glöhwien för ___!“

 




Ene plattdütske Tietschrift

Häst all hört? Et giff nu ene plattdütske Tietschrift in’t Internet?

Ja, so is dat. Lüe, de sik gerne met de plattdütske Spraoke utenanner setten dait, de käönt hier Artikels in düsse Spraoke läsen. Aower nich bloots dat, se käönt uk Bidräge schriewen un dann hier öffentlich maken laten, wenn se willt. Wat man daotau maken muss, dat staiht in de Autorenhinweise, de unnen up düsse Siete to finnen bünt.

Plattdütsk is man vor allem ene Spraoke, de praotet un nich faoken schriewen wärd. Ampat giff et doch masse Lüe, de gerne in ehre Modderspraoke schriewen dait. Wenn düsse Geschichten un Berichte blots een paar Lüe to läsen kricht, dann was dat schade. Mit düsse Tietschrift schall dat anners wäern. Plant is, 2 of 3 Maol in’t Jaohr ene neije Utgave van den Nettelkönning to maken. Elke Utgave schöll een besünneres Thema häbben. In de erste Utgave gaiht dat üm Mönster, de Stadt met ere Besünnerheiten, Waohrteken un Attraktionen:

Un denn köönt se wat lehren över den Nettelkönning und woa man Kartuffelpannkoeken und Knabbelstuten up westfäölske Aort maken dait.

De Nettelkönning wärd rutgääven van Lüe van de Universität Münster. Doa giff dat dat Centrum für Niederdeutsch, woa man dat Plattdütske unnersäuken un Texte un Upnaohmen van’t Plattdütske sammeln dait. Ene Upgave van’t CfN is uk, sik üm den Gebruk van’t Plattdütske Gedanken to maken.

Düsse Bidrag is schriewen in Emslänner Platt.