Sprachkurs Westfäölsk — Lektion 2

Dies ist ein kleiner Sprachkurs für das Westfälische bzw. Münsterländer Platt. Hier geht’s zu Lektion 1.

Kurze Ausschnitte aus Alltagsgesprächen geben Beispiele für die Sprachanwendung. Anhand kurzer Übungen kann der Inhalt der Lektionen nochmal wiederholt und eingeübt werden.

Viel Spaos bi’t Westfäölsk küern!


Lektion 2

In düsse tweede Lektion geiht dat dorüm, wat dat Plattdütske nu eegens utmakt. Dat Plattdütske wätt in de naorddütsche Bunneslänner küert – aower auk in Westfaolen. Plattdütsk is wu Engelsk un Nedderländsk eene westgermaonske Spraok. Dat Hauchdütske häört auk daoto, et giff aower eenen wesentliken Unnerschied: De westgermaonske Konsonanten p, t un k heff sik in’t Hauchdütske vüör üöwer dusend Joahren (ca. 6. bis 8. Jhd.) ännert.

Düsse Entwicklung wätt zweite off hochdeutsche Lautverschiebung nannt. Natürlick giff dat graute Unnerschiede tüsken dat Platt, wat to’n Biespeel in Westfaolen off in Neddersassen off Meckelnborg küert wätt. Faken is dat Platt sogaor vun Duorp to Duorp anners, aower all düsse plattdütsken Mundaorten hätt düsse zweite Lautverschiebung nich mitmakt.


Die zweite Lautverschiebung

Dat westgermaonske p wuor an’n Anfang vun’t Waort to hauchdütsk pf:

westfäölsk Piäper (nl. Peper; eng. pepper) ⇒ hauchdütsk Pfeffer

an’t Ende to pf off ff:

westfäölsk Knopp (nl. knoop) ⇒ hauchdütsk Knopf

in de Midde to f, ff off pf:

westfäölsk Appel (eng. apple) ⇒ hauchdütsk Apfel

westfäölsk schloapen (eng. to sleep) ⇒ hauchdütsk schlafen

westfäölsk huopen (eng. to hope) ⇒ hauchdütsk hoffen


Dat westgermaonske t wuor an’n Anfang to z:

westfäölsk Tiet (nl. tijd; eng. time) ⇒ hauchdütsk Zeit

in de Midde un an’t Ende to s, ss off ß:

westfäölsk ten (nl. eten; eng. to eat) ⇒ hauchdütsk essen

westfäölsk bieten (nl. bijten; eng. to bite) ⇒ hauchdütsk beißen

westfäölsk wat (eng. what) ⇒ hauchdütsk was

westfäölsk Fatt (nl. vat) ⇒ hauchdütsk Fass

Ut tt wuor tz off ss:

westfäölsk sitten (eng. to sit) ⇒ hauchdütsk sitzen

westfäölsk Schütt (eng. shot) ⇒ hauchdütsk Schuss


Dat westgermoanske k heff sick an’n Waortanfang nich ännert, aower in de Midde un an’t Ende wuor k to ch:

westfäölsk ik (nl. ik) ⇒ hauchdütsk ich


Wichtig üm Westfäölsk (un Platt allgemeen) to lärn is ok dat plattdütske d, wat in de zweite bzw. hochdeutsche Lautverschiebung to t wuorn is:

westfäölsk Dag (nl. dag; eng. day) ⇒ hauchdütsk Tag


Sprachkurs-Übung

Üm Westfäölsk bzw. Platt to küern, kann man bi viele hauchdütske Waorden de Lute wier trüggverschuben. Probier et ut!

Pfeffer — Piäper

Haufen — Hau__en

müssen — müe__en

naß — na__

Schiff — Schi__

Tisch — __isch

Straße — Strao__e

machen — ma__en

kaufen — kau__en

Pfeife — __ie__e

tragen — __riägen

Leiche — Lie__

Katze — Ka__e

sprechen — spriä__en




Sprachkurs Westfäölsk — Lektion 1

Dies ist ein kleiner Sprachkurs für das Westfälische bzw. Münsterländer Platt, der ab jetzt und in den kommenden Ausgaben erscheint.

Kurze Ausschnitte aus Alltagsgesprächen geben Beispiele für die Sprachanwendung. Anhand kurzer Übungen kann der Inhalt der Lektionen nochmal wiederholt und eingeübt werden.

Viel Spaos bi’t Westfäölsk küern!


Lektion 1

In düsse eerste Lektion geiht dat üm persönlike Fürwäorde (Personalpronomen) un wu man sik vüörstellen kann.

Persönlicke Fürwäorde wätt brukt, üm Hauptwöärde to ersetten (Personen, Giëgenstänne un Umstänne).


Max, Anna un Lisa up’n Giebelhüüskesmarkt

Max:   n’Aobend Anna. Wu geiht di dat?

Anna:  Jo, mi geiht dat guet. Ik sin bloos al natt vun’n Riägen. Un du?

Max:   Jo, mi geiht dat auk guet. Mi wüör et aower liäwer, et wüerd schnieen. Kiek, da kümp Lisa.

Anna:  Well is dat? Ik kenn se noh goar nich.

Max:   Wi studeert tosammen Mathematik.

Lisa:    Hallo Max. Hallo, ik heit Lisa. Un du?

Anna:  Hallo, ik sin Anna. Ji beide hebbt jo al een Glöhwien.

Lisa:    Jo, aower de hebbt wi glieks utdrunken. Laat us man eene nie Runne bestellen.

Max:   Bestellt liäwer veer Glöhwien. Ik wochte noh up Jan. He mutt glieks auk kamen.


Sprachkurs-Übung

In düsse Sätze mott die persönlicke Füörwüörde insett warrn. De Tabell un dat Gespräök tüsken Max, Anna un Lisa helpt di dorbi

1. Anna geiht dat guet. ___ is bloos al natt vun’n Riägen.

2. Max is auk all natt un ___ wöür et liäwer, et wüerd schnieen.

3. Lisa sägg: „___ heff nu eene nie Runne bestellt!“

4. Max un Lisa kennt sick vun’n Studium. ___  studeert tosammen Mathematik.

5. Anna fraogt Lisa: “ Un ___ studeers auk Mathematik?“

6. Jan sägg: „Hallo tosammen. ___ alle hebbt jo al een Glöhwien!“

7. Max sägg to Anna: „Ik heff noh een Book vun Lisa. Ik mott et  ___ wier giëben.“

8. Lisa röpp: „Kiekt maol. Ik heff eene nie Runne Glöhwien för ___!“

 




Plattdütsk in de Bookhannel

Engelsk, Spaansk of ok Latien – in en goode Bookgeschäft finnt elke Leser dat rechte Book in de rechte Spraak. Aver wo sütt dat egentlik mit Plattdütsk in de Bookhannel ut?

En eerste Schamp in de Regalen van en Bookladen in Mönster wiest vör alls eens: Dat Thema ‚Lokalpatriotismus‘ maakt hier en heel Ofdelen vull, de slicht aver passend „Westfalen“ döfft wurr. Daarin sünd tegen en Bült Warken up hoogdütsk över de Gegend doch immer 27 Boken, de up plattdütsk of över ‚Masematte‘ – en geheme Spraak ut Mönster (1) – verfaat wurren. 15 daarvan wurren up Platt schreven.

Mit de langjahrige Bookhannelsfroo Marni Baxivanakis hebb ik mi bi Thalia in de ‚Arkaden‘ van Mönster truffen un ins över de Rull van de plattdütske Leesgood in Mönster snackt. Well schrifft, verleggt un köfft de Boken? Över wat word egentlik schreven? Un tolest: welke Bedüden hett dat plattdütske Leesgood för den Bookhannel in Mönster?

Begünnen wi toeerst mit dat Produzeren van plattdütske Boken: Hier höört to‘n Bispill Otto Pötter to de Schrievers, de elk un een kennt. He schreev in Mönsterlänner Platt. 2010 is een Book klaar wurrn, dat „Notizen von Fietsen un Miezen“ heet un van de Aschendorff-Verlag rutgeven wurr. Unner anner kann man up de Internetsied van de „Westfälische Nachrichten“ een Bespreken van dat Book finnen. Jüst diss Daarwesen in de publik Bott draggt daarto bi, dat Plattdütsk in Mönster in d‘ Benüll van de Minsken hier munter to hollen.

Aver ok Helmut Holz, een Schriever ut Lünen, is bi plattdütske Literatur in d‘ Gegend ganz vörn mit daarbi. Al veer Sammlungen mit körte Vertellsels un Gedichten up Platt hett de lehrte Backer un frohere Sportjournalist intüsken utdaan. Sien Boken bünd so good lieden, dat 2016 een tweede Uplaag produzeert worden muss, üm de Nafraag recht to worden – Dat is een Saak, de för Literatur in een Seggwies nich unbedingt klaar is. Mit de Mundaard is Helmut Holz al sien Leven lang good bekennt un so bespreckt he ok sülvst plattdütske Texten in dat Journaal „Westfalium“.

Al disse beide Bispillen wiesen, dat för de plattdütske Leesgood vör all spaßig körte Vertellsels un Gedichten bestahn – aver ok völe Woordenboken sin daarbi, um de egenen Spraakkennissen to vergrotern of uptofrisken. Man kann annehmen, dat disse lüttje Utbreden van dat Plattdütsk up sein Indruck as Spraak för dat Privaat un dat Spaßig torüggtoföhren is. Un so stellt sik de Fraag, wo sachts een Krimi of een Drama up Plattdütsk bi de Leesders ankummt. Un hier sin wi ok al bi de Minsken, de de enstahn Boken uplest in de Hannen hollen: de Kunnen un de Leesders. Well köfft plattdütske Leesgood un waarum?

In Mönster is de Leevde to d‘Stadt groot un dat wiest sik ok an d‘ Nafraag na de plattdütske Warken, wo Froo Baxivanakis mi mitdeelde. Man kann wall nich van een Markt utgahn, dat immer groter word, daarför aver van een stadig Interess an de Dialekt. So fragen enige Kunnen stracks na Boken up Plattdütsk (un up Masematte) un se verwachten ok, dat se disse Warken in d‘ Bokengeschäft kopen könen. Bi de Kunnen hannelt dat sik vör all um de Minsken ut de Gegend bi Mönster, de mit de Plattdütsk ut de Stadt good bekennt sin un de daarmit Erinnerungen ut hör Kinnertied verbinnen, aver dat sin ok Minsken, de na Geschenken för hör Ollen un Grootollen söken. För de Turisten sin disse Boker aver ehrder nich so interessant, wiel se de Spraak nich verstahn.

Hier sücht man – in d‘ Vergliek mit de allgemene Gebruuk van de Dialekt –, dat de Drubbels van de Sprekers un van de Kopers nanner heel gliek sin. So sin dat vör aller de oller Generatioon, de plattdütske Leesgood maken un lesen. Doch dat gifft ok Utnahmen un so kann man sik in d‘ Bokengeschäft van sien Vertoen ok bekennte Boken wo Asterix, Oh, wie schön ist Panama of Harry Potter up Plattdütsk bestellen laten.

To d‘ Sluss harr Froo Braxivanakis ok twee Vörslagen, wo man de Antahl van de Leesders vergrotern kann: man mutt in de Familien weer mehr Plattdütsk spreken un ok in d‘ Scholen sall dat tominnst freje Angeboden geven, daarmit de Schölers de Spraak pauken könen, wenn se willen.

Disse Bidrag is schreven in Oostfreesk Platt.

******

Anmarken:

(1)  Van diss(e) geheeme Spraak stammen butendeem de bekannte Woorden „Leeze“ (Fahrrad) un „jovel“ (good). Besunners steken hierbi de Schrievers Klaus Siewert un Wolfgang Schemann herut.