Eine plattdeutsche online-Zeitschrift

Author

Winnworp - page 2

Winnworp has 19 articles published.

image_pdfimage_print

Sprachkurs Westfäölsk — Lektion 6

in Sprachkurs by

Dies ist ein kleiner Sprachkurs für das Westfälische bzw. Münsterländer Platt. Hier geht’s zu den Lektionen 1, 2, 3, 4 und 5.

Kurze Ausschnitte aus Alltagsgesprächen geben Beispiele für die Sprachanwendung. Anhand kurzer Übungen kann der Inhalt der Lektionen nochmal wiederholt und eingeübt werden.

Viel Spaos bi’t Westfäölsk küern!

Lektion 6

Kardinalzahlen

In düsse säste Lektion geiht dat üm Tallen. Kardinalzahlen sind de Grunntallwäorde:

  1. een
  2. twee
  3. drai
  4. veer
  5. fief
  6. säss
  7. siëbben
  8. acht
  9. niëggen
  10. tain
  11. iälm
  12. twiälf
  13. diärtain
  14. vättain
  15. füftain
  16. sästain
  17. siëbbentain
  18. achtain
  19. niëggentain
  20. twintig
  21. enentwintig
  22. tweentwintig
  23. draientwintig
  24. veerntwintig
  25. fiëwentwintig
  26. sässentwintig
  27. siëbbentwintig
  28. achtentwintig
  29. niëggentwintig

30. diärtig

40. vättig

50. füftig

60. sästig

70. siëbbentig

80. achtig

90. niëggentig

100. hunnert

1000. dusend

1 000 000. ene Milljohn

Ordinalzahlen

Ordinalzahlen wätt brukt, üm eene Riegenfolge vun eene Mengsel an Saken of to’n Biespeel dat Datum antogiewwen.

Bi de Tallen 1-12 wätt meest -te of -de, vun de Tall 13 af -ste anhangen:

  1. eerste
  2. twedde
  3. diärde
  4. veerde
  5. füfte
  6. säste
  7. siëbbente
  8. achte
  9. niëggente
  10. tainte
  11. elfte
  12. twiälfte
  13. diärtainste
  14. vättainste
  15. füftainste
  16. sästainste
  17. siëbbentainste
  18. achtainste
  19. niëggentainste
  20. twintigste
  21. enentwintigste

Sprachkurs-Übung

Giff dat richtige Datum an:

01.03.1996 – Dat is de Eerste Diärde Niëggentainhunnertsässenniëggentig

25.09.2008 – Dat is de Fiëwentwintigste __________ Tweedusendacht

13.08.1981 – Dat is de __________ __________ __________

06.07.1562 – Dat is de __________ __________ __________

31.12.1432 – Dat is de __________ __________ __________

12.02.1901 – Dat is de __________ __________ __________

29.10.1888 – Dat is de __________ __________ __________

Kohfladen-Roulette

in Allgemein by

Eene masse Lüü bint innen Footballvereen off maakt ne Oart vun Breedensport. Man dat giff een hoochdramaatsch Speel, wat middewiel in ganz Düütschland verbreedt is: Kohfladen-Roulette off Kohfladen-Bingo. Dat entstunn ursprünglick as Tietverdriev för langwielte Buern. Hüüt gifft‘ dat Speel bi Dorp- un Sportfesten för’t Pläseer un för’n goden Zweck.

Wo geiht dat?

Kohfladen-Roulette is ganz eenfack. Bi’t normaale Roulette landt eene Kugel up een nummereert Feld. Well de richtige Tahl tippt harr, de hett dat Speel (un dat Geld) wunnen.

Bi’t Kohfladen-Roulette is de Kugel jüst ersett dor de Schiet vunne Koh. Et werd eene Wischke off een Feld afstooken. Up düsse Flaag bint mit Kried Quadrate – meest so üm un bi 1m² – tekent un wie bi’t Schachbrett nummereert. Eene Flaag vun 20 mol 20 Meter gifft 400 Quadrate, up de man setten kann.

All Deelnehmerschen un Deelnehmers mott nu de Wetten afgeven. Pro Quadrat giff’t meest een Limit för de Antahl vun Tipps, et is aver nix dorbi, gliek up mehrere Felder to setten.

De Koh kümmt in’t Speel un up de Flaag. Nu heet dat töven, bet de Natur so ähren Loop neem deit. Nu is dat so, dat dat nich jümmers passeert. För düssen Fall gifft dat meest eene begrenzte Tiet vun faken 30 off 45 Minuten pro Runne. Gifft dat kien Scheet vunne Koh in düsse Tietspann, so gellt ton Bispeel de Stellung vun de vörste linke Hoof an’t Ende vunne Runne. Dat Quadrat, wo de denn steiht, is dat Gewinnerfeld.

Ok de Grötte vun de Fladen is faken reguleert. As Fladen geelt meest, wat 10 cm breed is. Liggt dat up mehr as een Quadrat, so warrt de Gewinn updeelt – solang up all Quadrate 10 cm Kohschiete is. Dat ganze warrt denn vun een Sachverständigen utmeet. De Gewinner(s) kriggt nu de Jackpot.

Villicht gifft dat ok een Koffladen-Roulette in diener Neegde. Probeer dat ut – aver pass up: Glücksspeel kann süchtig maken.

Sprachkurs Westfäölsk — Lektion 5

in Allgemein by

Dies ist ein kleiner Sprachkurs für das Westfälische bzw. Münsterländer Platt. Hier geht’s zu den Lektionen 1, 2, 3 und 4.

Kurze Ausschnitte aus Alltagsgesprächen geben Beispiele für die Sprachanwendung. Anhand kurzer Übungen kann der Inhalt der Lektionen nochmal wiederholt und eingeübt werden.

Viel Spaos bi’t Westfäölsk küern!

Lektion 5

In düsse füfte Lektion geiht dat üm dat Perfekt. Dat beschrifft inne
Kiëgenwart afslutene Vüörgänge un is bi’t mündlike Küern de miärst brukte Tietform, üm de Vörgoanhait uttodrücken – jüst so, wu in’t Hauchdüstke auk.

Dat Perfekt sett sik tosammen ut dat Hilfsverb hebben (‚haben‘) of sien (’sein‘) + Partizip Perfekt.
Bi Verben, wao dat öm Bewäggung geiht, wätt sien brukt, bi annere hebben.
Änners as in’t Hauchdütske gifft dat bi dat Partizip Perfekt kiene ge-Vüörsilve:

Ik heff lesst (Ich habe gelesen)

Ik sin laupen (Ich bin gelaufen)

Die Hilfsverben sien und hebben

Hilfsverb sien
Hilsverb hebben

Sprachkurs-Übung

Sett de richtige Formen för’t Perfekt in:

  1. Ik ____ vun’ne Flooghaven Mönster-Ossenbrügg noah Mallorca flaigt.
  2. Du ____ joa al Fleesk bi de Slächter inkofft.
  3. Wat ____ du diene Moder in’n Breev schriewen?
  4. Up dat Konzert ____ he sien Broder saihn.
  5. Öm Klock Fief ____ all noah Huus goahn.
  6. Gi ____ dör de Riägen laupen.
  7. Ik ____ de heele Nacht sloapen.
  8. Se ____ sik all tosamm up’pe Parkbank siätten.
  9. In de Binnenstadt vun Mönster ____ ik mi de Kiepenkerl ankieken.
  10. Se ____ all tosamm vanmuorn ankuemen.


Westfalen un de düütsche Hanse

in Geschichte/Kultur by
  • IMG_1538.jpg

De düütsche Hanse

Bevör de Ruhrpott mit dat ganze Montangedöns in’t Tietöller vun’t Industrialiseern groot rut kommen is, gaff dat Jahrhunnerte fröher een Institution, de för dat Land twischen Rhien un Weser masse wichtig wesen is.

De meesten Lüü denkt – wann se wat von de Hanse hört – an de grooten Städer an de See, so as Hamborch, Lübeck un Bremen. Nu, wat is de Hanse egentlik? Eerst, so üm un bi an’n Anfang vun’t 12. Jahrhunnert, hefft sik Koplüü tosamm schloten un gung mitnanner up de Reise, denn dat weer to düsse Tiet heel gefährlich. Up See weren Piraten un up de Straten Roofridders un mannig anner Gelichter unnerwegens. De Straten weren butendem een Katastrooph, besünners bi schlechten Weer. So mannig Schipper is ok mit sien Koggen up de raue See blieben. De Kooplüü kunnen sik ok tosamm better dorsetten un an de fremde Öörd in’t Butenland Privilegien för’t Hanneln kregen. Dat Best was et also, sik tosamm in’n Drubbel up’n Patt to maken.

Vun Russland un dat Baltikum hefft se ton Bispeel Pelzen, Hannig, Pottass un anner Rohstoffen noh‘n Westen schippert. Ut Flandern un England kemen Tuch un Wolle un ut dat norwegensche Bergen Fisch, de för de christlicke Fierdage wichtig weer. Dormit de Fisch nich gammeln dä, brukde man Solt, wat ton Bispeel ut Lüneborch kam. In Westfalen worrn veel Flass – dat brukde man för dat Herstellen vun Klamotten – un Perde hannelt.

De Koplüü hefft dorbi so wat vun veel Geld makt, dat se bet in de wichtigsten Positionen upsteegen sünd. As Ratsherren un Börgermester vunne Hannelsstäder hefft se nu de Politik un de Geschicke in’t Hannel up Noord- un Oostsee inne Hann hollen. De Städer hefft sik denn ok tosammschloten un de Hansedage veranstaltet, um över de wichtigste Politik un de Hannel to spreken. Hen un wedder tröck de Hansestäder ok in’n Krieg, ton Bispeel tegen de däänsch un engelsche Könige un tegen de Liekedeeler – de Seerövers up Noord- un Oostsee. De Koplüü dunntomalen kunnen sogor läsen un schrieven, un dat in’n Loop vunne Tiet ümmer weniger up Latien un ümmer mehr up Platt.

Westfälsche Lüü inne Hanse

Bloß manch een aver weet, dat de norddüütschen Koplüü, wecke up Nord- und Ostsee noh de veer wichtigsten Butenhannelsplätz London, Brügge, Bergen un Nowgorod fohren, to een groten Deel ut Westfalen kemen. Al in de Order vun’n Hansekontor vun de düütschen Koplüü in’t russische Nowgorod (13. Jahrhunnert) steiht schreven, dat mang de Hannelslüü ut Lübeck un Gotland ok jümmers wecke ut Dortmund un Soest dorbi wesen sünd.

Heel wichtig för de Hanse was dat Gründen vun de Stadt Lübeck in’t Johr 1143. Nu harrn de düütschen Koplüü Togang to de Oostsee, so dat nu mannig veele Lüü ok ut Westfalen in de Stadt kemen, um Hannel to drieven und dat grote Geld to maken. Veele benöömte Koplüü, Börgermester un Ratsherren harrn westfälsche Tonaams. Ton Bispeel Brun Warendorp, de bi dat Belagern vun de däänsche Festung Helsingborg dootblieben weer. Sien Vorgänger Johann Wittenborg hefft de egen Börger een paar Jahr vördem een Kopp kotter makt, wo he de Hansetruppen in Dänemark inne Katastrooph föhrt hett.

Hildebrand Veckinghusen (Vöckinghausen ligg bi Hamm) wull nich mit de Italieners in Brügge hanneln, sunnern direktemang mit Venedig mit siener „venedyesche selscop“. An’t Ende vun’t Leed muss he aver in Brügge in’n Schuldtoorn sitten un is as armer Wicht in Lübeck sturven.

Man süht, för so mannig een gung dat allens nich goot ut. De Kopmann Tideman Lemberg ut Dortmund dortegen hett dat all henkregen: he harr so masse veel Geld un gaff wat davun an de engelsche König Edward III., dormit de sien Krieg in Frankriek föhren kunn. Tidemann kreeg daför de Kron un de Kronjuweel as Pand un later dat Geld mit Tinsen torüch un köffde sik acht Slötter in England (dat is quasi Rosamunde Pilcher in’t Middelöller).

Hansestäder in Westfalen

Aver nich bloß westfälsche Lüü in Lübeck un annerswo weren inne Hanse, sünnern ok de Städer in Westfalen. Et gifft nu nich sowat wo eene offizielle Liste mit all de Städer inne Hanse, aver man weet, wecke bi’n Hannel dorbi weren un ähr Koplüü in de wiede Welt schickt hefft. Eene, in’t Middelöller wichtige Strate leep butendem dor Westfalen: dat weer de Hellweg vun Duisburg bet anne Weser. Up düsse Weg hefft se ton Bispeel masse veel Solt vun A noh B schleppt un vandage dragt veele Oorde, Firmen un Straten de Naam „Hellweg“.

Bi de Hanse dorbi weren de groten Städer as Mönster, Dortmund un Ossenbrügge (dat historisch to Westfalen hört) un mannig – vandage – middelgrote un lütte Städer: Soest, Bielefeld, Herford, Minden, Lemgo, Coesfeld, Dülmen, Haltern, Ahlen, Hamm, Unna, Plettenberg, Lippstadt, Rüthen, Warendorf, Telgte, Essen, Dorsten, Recklinghausen, Paderborn, Borken, Arnsberg, Wattenscheid, Bocholt – aver ok noch veele annere. De Priviliegien de Hanse hefft üm un bi 80 Städer in Westfalen bet to’n Anfang vun’t 17. Jahrhunnert för sik in Anrecht nahmen. Noorddütsche un westfälsche Koplüü kunnen de Konkurrenz ut England, Holland un Süüddütschland an’t Ende vun’t Middelöller un inne fröhe Nietiet aver nich mehr recht in Schach hollen. De Hanse is denn mit de Tiet noh un noh verswunnen.

Dat moderne Stadtmarketing

De Hanse heff altiet een gootet Image. Erehlkheit, Ehr un dat man sik up se verlaten kann – dat sünd de Egenskuppen, de denn Hansekoplüü bet in de moderne Tieten nohsecht warrt. Daarum neemt de Städer dat ok vandage wedder up in ähr Stadtmarketing. So giff dat siet 1980 de „Neue Hanse“ (ok „Städtebund DIE HANSE“ nöömt). Dat is een Organsation mit Liddmaten ut 16 Länner in Europa. Hier arbeit Städer tosamm, de fröher Hansestäder weren of vun Hansekoplüü besöcht worrn sünd, üm de Hannel, de Kultur un de Tourismus to plegen. Wecke Städer dorbi sünd, dat kann een inne Salzstraße in Mönster bekieken, wo all de Städer vunne „Neue Hanse“ up Plaketten in’t Stratenplaster staht.

As een anner Städerbund giff dat vandage ok de „Westfälische Hanse“, wo Städer ut de Region Kultur, Pläseer un sik sülvst präsenteern.

Sprachkurs Westfäölsk — Lektion 4

in Sprachkurs by

Dies ist ein kleiner Sprachkurs für das Westfälische bzw. Münsterländer Platt. Hier geht’s zu Lektion 1, Lektion 2 und Lektion 3

Kurze Ausschnitte aus Alltagsgesprächen geben Beispiele für die Sprachanwendung. Anhand kurzer Übungen kann der Inhalt der Lektionen nochmal wiederholt und eingeübt werden.

Viel Spaos bi’t Westfäölsk küern!


Lektion 4

In düsse veerde Lektion geiht dat üm de Verben de vörgoane Tieten. Dat Präteritum is de eenfacke Vörgoanhait. Bi de regelmäßigen Verben wätt an de Waortstamm (bzw. tuschen de Waortstamm un de Personalendung een -de- sett:

ik betahl-de = ich bezahlte

du betahl-de-s(t) = du bezahltest

he, se, et betahl-de = er, sie, es bezahlte

Bi de Mährtahl wätt äs Personalendung kien -t wu in de Kiëgenwart ansett, sunnern -n:

wi betahl-de-n = wir bezahlten

gi/ji betahl-de-n = ihr bezahltet

se betahl-de-n = sie bezahlten


Sprachkurs-Übung

Bi de unregelmäßigen Verben is dat änners: Wann een Söwsluut (Selbstlaut bzw. Vokal) bi dat glieke Waort in de unnerschaidlike Tieten wesselt, hett dat Ablaut. Düt giff’t auk in’t Hauchdütske:

(ich) rufe – (ich) rief – (ich habe) gerufen

Et giff in’t westfäölske Platt vörschaidene Ablautreihen, wao de Verben up desölwige Wiese den Vokal wesselt. De Ablaut is auk för’t Perfekt van Belang, dat afslutene Vüörgänge utdrückt: ich habe gerufen.

Wi bekiekt us in düsse Lektion aower eerst dat Präteritum:

1. Ablautreihe

schriewen (schreiben)

Kiëgenwart (Präsens): ik schriewe, du schriffs, he/se/et schriff, wi/gi/se schrieft

eenfacke Vörgoanhait (Präteritum): ik schreef, du schreefs, he/se/et schreef, wi/gi/se schreven

kriegen (kriegen) – Sett de richtigen Söwsluute in:

Kiëgenwart (Präsens): ik kriege, du kriggs, he/se/et krigg, wi/gi/se kriegt

eenfacke Vörgoanhait (Präteritum): ik kr__g, du kr__gs, he/se/et kr__g, wi/gi/se kr__gen


2. Ablautreihe

flaigen (fliegen)

Kiëgenwart (Präsens): ik flaige, du flüggs, he/se/et flügg, wi/gi/se flaigt

eenfacke Vörgoanhait (Präteritum): ik flaug, du flüögs, he/se/et flaug, wi/gi/se flüögen

fraisen (frieren) – Sett de richtigen Söwsluute in:

Kiëgenwart (Präsens): ik fraise, du früss, he/se/et früss

Vörgoanhait (Präteritum): ik fr__s, du fr__rs, he/se/et fr__s, wi/gi/se fr__ren


3. Ablautreihe

finnen (finden)

Kiëgenwart (Präsens): ik finne, du finns, he/se/et finnt, wi/gi/se find

eenfacke Vörgoanhait (Präteritum): ik fann, du fünns, he/se/et fann, wi/gi/se fünnen

drinken (trinken) – Sett de richtigen Söwsluute in:

Kiëgenwart (Präsens): ik drinke, du drinks, he/se/et drinkt, wi/gi/se drinkt

eenfacke Vörgoanhait (Präteritum): ik dr__nk, du dr__nks, he/se/et dr__nk, wi/gi/se dr__nken


4. Ablautreihe

spriäken (sprechen)

Kiëgenwart (Präsens): ik spriäke, du spräcks, he/se/et spräck, wi/gi/se spriäkt

eenfacke Vörgoanhait (Präteritum): ik sprack, du sprüöcks, he/se/et sprack, wi/gi/se sprüöken

briäken (brechen) – Sett de richtigen Söwsluute in:

Kiëgenwart (Präsens): ik briäke, du bräcks, he/se/et bräck, wi/gi/se briäkt

eenfacke Vörgoanhait (Präteritum): ik br__ck, du br__ks, he/se/et br__ck, wi/gi/se br__ken


5. Ablautreihe

iätten (essen)

Kiëgenwart (Präsens): ik iätte, du äss, he/se/et ätt, wi/gi/se iät

eenfacke Vörgoanhait (Präteritum): ik att, du aits, he/se/et att, wi/gi/se aiten

vergiätten  (vergessen) – Sett de richtigen Söwsluute in:

Kiëgenwart (Präsens): ik vergiätte, du vergäss, he/se/et vergätt, wi/gi/se vergaiten

eenfacke Vörgoanhait (Präteritum): ik verg__tt, du verg__ts, he/se/et verg__tt, wi/gi/se verg__ten


6. Ablautreihe

maken (machen)

Kiëgenwart (Präsens): ik make, du mäcks, he/se/et mäck, wi/gi/se maakt

eenfacke Vörgoanhait (Präteritum): ik mook, du mööks, he/se/et mook, wi/gi/se möken

fangen (fangen) – Sett de richtigen Söwsluute in:

Kiëgenwart (Präsens): ik fange, du fängs, he/se/et fäng, wi/gi/se fangt

eenfacke Vörgoanhait (Präteritum): ik f__ng, du f__ngs, he/se/et f__ng, wi/gi/se f__ngen

Sprachkurs Westfäölsk — Lektion 3

in Sprachkurs by

Dies ist ein kleiner Sprachkurs für das Westfälische bzw. Münsterländer Platt. Hier geht’s zu Lektion 1 und Lektion 2.

Kurze Ausschnitte aus Alltagsgesprächen geben Beispiele für die Sprachanwendung. Anhand kurzer Übungen kann der Inhalt der Lektionen nochmal wiederholt und eingeübt werden.

Viel Spaos bi’t Westfäölsk küern!


Lektion 3

In düsse diärde Lektion geiht dat üm Verben vön de Kiëgenwart (Präsens). Jüst wu in’t Hauchdütske giff dat regelmäßige un unregelmäßige Verben. Dat is aower vörniëhmlick för de annern Tieten (Präteritum, Perfekt, Plusquamperfekt, Futur I und II) van Belang, de in de folgenden Lektionen afhannelt wätt.

In’t Präsens Aktiv süht de Konjugation vön de regelmäßigen un unregelmäßigen Verben in de Kiëgenwart meest gliek un folgendermaoten ut:

An de Stamm vun dat Waort mott de jewielige Endung ansett wäörn. Wat nu de Eentahl (Singular) angeiht, so giff dat bi de Endungen kien Unnerschied tüschken dat Platt- un Hauchdütske (ich bezahl-e ⇒ ik betahl(e) / du bezahl-st ⇒ du betahl-s(t) / er, sie, es bezahl-t ⇒ he, se, et betahl-t).

Bi de Mährtahl is dat anners äs bi dat Hauchdütske; hier giff dat in’t Plattdüstke ne Sake, de Einheitsplural heit. Dat heit, dat bi de Mährtahl alltiet de glieke Endung anhangt wätt. Mit dat Kriterium lött sick auk dat Plattdüstke in West- un Ostniederdeutsch unnerscheiden, wat westlick un austlick vun’ne Linie Travemünde-Dannenberg-Werniegerode küert wött. Austlick davun seggt se wi maken, ji maken, se maken un westlick davun segg se wi makt, ji makt, se makt (wir machen / ihr macht / sie machen).

Westfäölsk häört natürlick to dat Westnedderdütske, so dat hier een -t ansett warrn mott.

 


Sprachkurs-Übung

Sett de richtige Endung in. De Tabell helpt Di dorbi

 

Dat Kind (liäsen) ________ dat Book.

Ik (heiten) _________ Julia.

Wi (küern) ________ Platt.

So (maken) ________ wi dat.

Du (kennen) _______ mi guet.

(Goahn) ________ ji inkaupen?

Se (liggen) ________ an’n Kanaol.

Karl (drinken) ________ Kaffee.

 

Ortsnaams un wat se bedüden deit

in Kultur/Reise by
  • Ortschild.jpg

De Landdag vun Nordrhien-Westfalen harr in’n vergahne Dezember besluten, dat de Ortsnaams nu bovendeem op Plattdüütsch op de Ortsschiller schrifft warrn dörvt. Düsse Entscheden is nich ümmer blots goot upnehm worrn. Manch een segg, dat dat de Autofahrers irriteert, wenn de plattdüütsche un de hoochdüütsche Naams bide op’t Schild steiht. Manch anner segg, dat veele westfälschke Ortsnaams sowieso al plattdüütsch sünd of so utsüht, äs hett da wer nich richtig schrieven. Nottuln in’n Kreis Coesfeld to’n Bispeel heet op Platt Notteln. Da stellt sik in veele Fälle de Fraag, of de plattdüütsche Naam op’t Schild nu överhaupt Sinn maakt. Veele Heimatvereene sünd an’t diskuteern, wo se dat nu maken wull mit ähr Ortsschiller.

Aower wat bedüden de ganzen plattdüütschen Naams egentlich un wo kümmt de her? Veele Fluur- un Ortsnaams sünd in Westfalen un/of Noorddüütschland ümmer wedder to finnen. Geist, Bült, Kamp, Siek, Born, Hagen un Bruch to’n Bispeel begegen us hier oft.

Ortsnaams an’n Busch un an’t Water

Geist

In Mönster gifft dat dat Geistveerdel. Dat heet nich, dat da dode Lüüt ümgeiht, sunnern dat fröher mol eene Ackerflaag wesen is. Dat uurolde Woort gest kümmt ut de oldsassische Sprak un bedüdet dröget Land, wat höger lich as dat natte sumpige Gebeet un wo man de Acker goot bearbeiden kann. In’t Emsland gifft dat den Ort Geeste. Aower ok in’t Mönsterland – vör allens in de Kreise Warendorp un Coesfeld – is de Flurnaam Geist mannig vertreden.

Kamp

Een annere Naam bzw. Bestanndeel vun een Naam, de in Westfalen oft vorkümmt, is Kamp. Düsse Beteken is ut de latiensche Sprak ( „campus„) nah Germanien kamen un meente in’t Fröhmiddelöller een frie un apen Flaag. Dat harr sik aver in’n Loop vun de Tiet jüst in’t Gegendeel ümkehrt: laater weer de Kamp een afsteektet Feld mit’n Tuun of een Wall ümher. De Kamp weer nu Acker of een Anplanten för’t Holt. De Naams segg us hüüt faken, woför de Kamp fröher bruukt warr: Swinekamp (Schweinekamp), Röwekamp (Rübenkamp), Eekenkamp (Eichenkamp).

Hagen

Et gifft in Westfalen, besünners in’t Suerland veele Ortsnaams mit den Bestanndeel Hagen, so as Steinhagen, Brockhagen of Dörnhagen. Hagen meent Gestrüpp un Buschwerk. In’t Middellöller , as de Mischen den Wald urbar makt un do siedelt harr, sünd Gestrüpp un Hecken – Hagens – üm de Hüser anlecht worrn, üm sik vör Feenden to schütten un üm de Uurwald buten to hollen.

Born

Weniger in’t Mönsterland, aver daför in Deelen vun Oostwestfalen un in’t Siegerland finnt sik de Naam Born, so as ton’n Bispeel Paderborn of Heiligen Born. Dat Woort heet op Hoochdütsch Brunnen un meent eene Waterquell, wecke ut de Eer sprudelt.

Aa

Een anner Woort för Orte an’t Water is Aa, wat faken ok Ahe, Ohe of jüst A bzw. O schrifft warrt. Düsse Fluurnaam is in Westfalen bzw. in’t Mönsterland besünners mannich vertreden un harr toerst fleeten Water bedüdet. Aa kann een groten Stroom of een lütte Beek beteken, mitunner ok dat an’t Water angrenzende Land. So is Aa faken Bestanndeel vun veele westfälsche Ortsnaams, so as Ahaus, Afeld, Awieschken usw.

Sprachkurs Westfäölsk — Lektion 2

in Allgemein/Sprachkurs by

Dies ist ein kleiner Sprachkurs für das Westfälische bzw. Münsterländer Platt. Hier geht’s zu Lektion 1.

Kurze Ausschnitte aus Alltagsgesprächen geben Beispiele für die Sprachanwendung. Anhand kurzer Übungen kann der Inhalt der Lektionen nochmal wiederholt und eingeübt werden.

Viel Spaos bi’t Westfäölsk küern!


Lektion 2

In düsse tweede Lektion geiht dat dorüm, wat dat Plattdütske nu eegens utmakt. Dat Plattdütske wätt in de naorddütsche Bunneslänner küert – aower auk in Westfaolen. Plattdütsk is wu Engelsk un Nedderländsk eene westgermaonske Spraok. Dat Hauchdütske häört auk daoto, et giff aower eenen wesentliken Unnerschied: De westgermaonske Konsonanten p, t un k heff sik in’t Hauchdütske vüör üöwer dusend Joahren (ca. 6. bis 8. Jhd.) ännert.

Düsse Entwicklung wätt zweite off hochdeutsche Lautverschiebung nannt. Natürlick giff dat graute Unnerschiede tüsken dat Platt, wat to’n Biespeel in Westfaolen off in Neddersassen off Meckelnborg küert wätt. Faken is dat Platt sogaor vun Duorp to Duorp anners, aower all düsse plattdütsken Mundaorten hätt düsse zweite Lautverschiebung nich mitmakt.


Die zweite Lautverschiebung

Dat westgermaonske p wuor an’n Anfang vun’t Waort to hauchdütsk pf:

westfäölsk Piäper (nl. Peper; eng. pepper) ⇒ hauchdütsk Pfeffer

an’t Ende to pf off ff:

westfäölsk Knopp (nl. knoop) ⇒ hauchdütsk Knopf

in de Midde to f, ff off pf:

westfäölsk Appel (eng. apple) ⇒ hauchdütsk Apfel

westfäölsk schloapen (eng. to sleep) ⇒ hauchdütsk schlafen

westfäölsk huopen (eng. to hope) ⇒ hauchdütsk hoffen


Dat westgermaonske t wuor an’n Anfang to z:

westfäölsk Tiet (nl. tijd; eng. time) ⇒ hauchdütsk Zeit

in de Midde un an’t Ende to s, ss off ß:

westfäölsk ten (nl. eten; eng. to eat) ⇒ hauchdütsk essen

westfäölsk bieten (nl. bijten; eng. to bite) ⇒ hauchdütsk beißen

westfäölsk wat (eng. what) ⇒ hauchdütsk was

westfäölsk Fatt (nl. vat) ⇒ hauchdütsk Fass

Ut tt wuor tz off ss:

westfäölsk sitten (eng. to sit) ⇒ hauchdütsk sitzen

westfäölsk Schütt (eng. shot) ⇒ hauchdütsk Schuss


Dat westgermoanske k heff sick an’n Waortanfang nich ännert, aower in de Midde un an’t Ende wuor k to ch:

westfäölsk ik (nl. ik) ⇒ hauchdütsk ich


Wichtig üm Westfäölsk (un Platt allgemeen) to lärn is ok dat plattdütske d, wat in de zweite bzw. hochdeutsche Lautverschiebung to t wuorn is:

westfäölsk Dag (nl. dag; eng. day) ⇒ hauchdütsk Tag


Sprachkurs-Übung

Üm Westfäölsk bzw. Platt to küern, kann man bi viele hauchdütske Waorden de Lute wier trüggverschuben. Probier et ut!

Pfeffer — Piäper

Haufen — Hau__en

müssen — müe__en

naß — na__

Schiff — Schi__

Tisch — __isch

Straße — Strao__e

machen — ma__en

kaufen — kau__en

Pfeife — __ie__e

tragen — __riägen

Leiche — Lie__

Katze — Ka__e

sprechen — spriä__en

Sprachkurs Westfäölsk — Lektion 1

in Sprachkurs by

Dies ist ein kleiner Sprachkurs für das Westfälische bzw. Münsterländer Platt, der ab jetzt und in den kommenden Ausgaben erscheint.

Kurze Ausschnitte aus Alltagsgesprächen geben Beispiele für die Sprachanwendung. Anhand kurzer Übungen kann der Inhalt der Lektionen nochmal wiederholt und eingeübt werden.

Viel Spaos bi’t Westfäölsk küern!


Lektion 1

In düsse eerste Lektion geiht dat üm persönlike Fürwäorde (Personalpronomen) un wu man sik vüörstellen kann.

Persönlicke Fürwäorde wätt brukt, üm Hauptwöärde to ersetten (Personen, Giëgenstänne un Umstänne).


Max, Anna un Lisa up’n Giebelhüüskesmarkt

Max:   n’Aobend Anna. Wu geiht di dat?

Anna:  Jo, mi geiht dat guet. Ik sin bloos al natt vun’n Riägen. Un du?

Max:   Jo, mi geiht dat auk guet. Mi wüör et aower liäwer, et wüerd schnieen. Kiek, da kümp Lisa.

Anna:  Well is dat? Ik kenn se noh goar nich.

Max:   Wi studeert tosammen Mathematik.

Lisa:    Hallo Max. Hallo, ik heit Lisa. Un du?

Anna:  Hallo, ik sin Anna. Ji beide hebbt jo al een Glöhwien.

Lisa:    Jo, aower de hebbt wi glieks utdrunken. Laat us man eene nie Runne bestellen.

Max:   Bestellt liäwer veer Glöhwien. Ik wochte noh up Jan. He mutt glieks auk kamen.


Sprachkurs-Übung

In düsse Sätze mott die persönlicke Füörwüörde insett warrn. De Tabell un dat Gespräök tüsken Max, Anna un Lisa helpt di dorbi

1. Anna geiht dat guet. ___ is bloos al natt vun’n Riägen.

2. Max is auk all natt un ___ wöür et liäwer, et wüerd schnieen.

3. Lisa sägg: „___ heff nu eene nie Runne bestellt!“

4. Max un Lisa kennt sick vun’n Studium. ___  studeert tosammen Mathematik.

5. Anna fraogt Lisa: “ Un ___ studeers auk Mathematik?“

6. Jan sägg: „Hallo tosammen. ___ alle hebbt jo al een Glöhwien!“

7. Max sägg to Anna: „Ik heff noh een Book vun Lisa. Ik mott et  ___ wier giëben.“

8. Lisa röpp: „Kiekt maol. Ik heff eene nie Runne Glöhwien för ___!“

 

Go to Top