Plattdüütsken (Memory-)Spölen up d’ Prüfstand

Thematiske Henföhren

Laat Se uns stantepee mit enigen wenigen Fragen begünnen: Harren Se docht, dat ’t een schier neet to tellen Antahl van nederdüütsken Sellskuppsspölen gifft? Harren Se sük daarbi bovendeem Hör Leevdag vörstellen könen, dat ’n hele Rieg van verscheden Spöölsoorten – un daarmit neet blot Memorys – existeren? Harren Se ’t eerst rack för mögelk hollen, dat sük daarum sogaar al d’ Wetenskupp daarmit befaat hett? Doch een na ’t anner…

Begreepsbestimmens van Belang vörof

Eerst maal mutt uphellert worden, wat sük achter d’ Woordjes ‚Sellskuppsspööl‘ up de een Kant un ‚Memory‘ up de anner Kant nau verbargt. Unner Sellskuppsspölen versteiht man*froo för gewöhnelk unnerhollen Spölen van elken Slag, wat mennig Minske to glieke Tied tosamen spölen; se gahn also ‚in Sellskupp‘ dör, wat hör Woordherkummst verklaart. Daarhentegen hannelt ’t sük bi ’t Memory üm een besünnere, ehrder olle Sellskuppsspööl (of akkerater seggt: Leggespööl), waar d’ Spölerinnen un Spölers Kaarten, welke mit Biller, Fotos, Tekens of sükse bedrückt un je tweedübbelt daar bünd, in d’ eerste Stapp enkelt updecken un naast ut d’ Memoorje (engelsk ‚Memory‘ = ‚Behollen‘; ‚Memoorje‘) dat Tegenstück weertofinnen versöken.

Memory-Spölen van verscheden nederdüütsken Mundaarden up d’ Prüfstand

In d’ Folg sall bispöölhaft henstellt worden, för welkse verscheden plattdüütsken Mundaarden ’t Memorys gifft un welke Sünnerlikheiden se je uptowiesen vermöögt.

De Anfang sall in d’ noordnedersaksische Ruum maakt worden, un wall mit ’t Spööl Wat mutt, dat mutt. Das Plattdeutsche [sic!] Weisheitenspiel van Schmitz / Pecher / Soiron (2010). Dat besteiht ut veertig Kaarten, de, wat ’t Malen un Teken angeiht, jüüstso anspröksvull as mooi maakt bünd. Disse unnerdelen sük in twintig ‚Wat mutt,‘- un twintig ‚dat mutt.‘-Kaarten, wieldat man*froo daarup achten mutt, je man een Achtersied van disse twee Klassen uptodecken. In de Tied kann man*froo neet blot wiesen un meesttieds spaßigen plattdüütsken Seggwoorden as „Nehm di nix vör, | denn sleit di nix fehl.“, „Schöönheit vergeiht, | Hektar besteiht.“ und „Ook de swattste Koh | gifft witte Melk.“ lehren, sünnern bito stracks ’t vanpass Verdüütsken daartokriegen. So heet ’t to ’n Bispööl för d’ Levenswiesheid „Witt Peerd | brukt veel stroh.“ as nakummt: „Wenn der Küstenbewohner verbildlicht, dass man für gutes Aus- und Ansehen viel Aufwand betreiben muss.“ Wat för wahre Woorden!
Ofsluten Daten un Daadsaken: Spölerinnen un Spölers: twee bit sess; Ollersrahm: van sess Jahr an; Düürte: teihn bit 15 Menüten; Oordeel all tosamen: best!

Blievt wi in (Noord-)Nedersassen un riskeert een Kiekje up ’t oostfreesk Platt of vöölmehr Oostfreesland an sük. Daar hett d’ Oostfreeske Landskupp (2017/2020) ’t Memory Mark di dat! Plattdeutsches Gedächtnisspiel herutgeven, dat 32 Kaartenparen mit nederdüütsken Begrippen umfaat. To disse finnen sük heel dat Ankieken weert Biller ut Acryl, welke insofeern ’t wieder Insicht denen, as van hoogdüütsk Verklaren heel un dall ofsehn wurr – ’n Umstand, de en bietje schaa is: De 32 verscheden Modepe richten sük heel besünners na d’ (froh-)kindlike Beleevniswelt, weil Mark di dat! vör all för Kinnergaarns un Grundscholen entwickelt wurr. Daarum is van Egendoom (to ’n Bispööl „Slötel“) över Köst (to ’n Bispööl „Ies“) bit hen to Deren (to ’n Bispööl „Aaant“) all daarbi. Vör disse Achtergrund weer ’t anbrocht west, tegen d’ nederdüütsken ok hoogdüütsken Begrepen to nömen, de för d’ Kindjes un Kinner ’n Mehrweert van wegen Mehrsprakigheid upsmeten harren.
Ofsluten Daten un Daadsaken: Spölerinnen un Spölers: twee bit acht; Ollersrahm: dree bit 99 Jahr; Düürte: keen Angaav; Oordeel all tosamen: hunnert!

Nu gellt ’t, d’ Blick na Mäkelborg-Vörpommern to richten un daarbi dat Mariken-Memo. Gedächtnisspiel up platt van Bojarra / Matthies (2019) unner d’ Luup to nehmen. Dit is up Mękelborgsch-Vörpommersch verfaat, word daar van d’ Bildenministerium vöruthulpen un hett ’t sogaar in d’ utköörte Heimaadschattkist van d’ Heimaadverband Mäkelborg-Vörpommern schafft. Dat Mariken-Memo besteiht ut twee maal 48, also in ’t Geheel schierweg 96 (woll verstahn!) Kaartjes, dor kann man*froo up pläserelke Aard un Wies unglieken Woorden up Plattdüütsk to kennen kriegen. So bünd unner anners d’ Olldagsberieken Dingsen (to ’n Bispööl „Disch“) un Warktügen (to ’n Bispööl „Metz“), avers ok Famielje of Verwandtskupp (to ’n Bispööl „Mudder“) ofdeckt. So wied, so good. Alleen fallen d’ beiden Umstannen negativ in ’t Wicht, dat d’ Övermaat an Kaarten ’t Spööl wat (to) stuur to överkieken schienen laten deit un dat d’ Kaarten mit man blot veer maal veer Zentimeters en bietje unhandsaam, wiel (to) lüttjet daarankomen deit. Ofsluten Daten un Daadsaken: Spölerinnen un Spölers: keen Angaav; Ollersrahm: keen Angaav; Düürte: keen Angaav; Oordeel all tosamen: (leep) good! 

Un wo kickt ’t lesterhand in ’t Mönsterland ut? De Antwoord up disse Fraag fallt vernöchtern ut: Dat is spietelk, man ’t gifft daar keeneen Memory, ja allgemener proot: openbaar överhoopt keeneen nederdüütsken Sellskuppsspölen an sük… Üm disse Tostand stracks up de Kopp to stellen, finnt Se hier sowoll ’n blanko Memory-Vörlaag to Hör egen Gebruuk as ok bispöölhaft ’n sülvstmaakt Memory in Mönsterlännsk Platt to ’t Thema ‚Eten un Drinken‘ för je 36 Spöölkaarten. De meesten Begrepen bünd ’t Woordenbook van Averbeck / Averbeck (2017) utnohmen.

Tosamenfaten un Utkiek

In ’t Gefall, dat Se even up d’ Smaak komen bünd, freit ’t mi, Jo mitdelen to könen, dat neet blot anner plattdüütsken Memorys, sünnern butendeem unner anners mit Kolbeck (1995) ’n Bingo-, mit ’t Plattdüütsch-Zentrum Landesdeel Schleswig (1995) ’n Quartett-, mit Groth (2002) ’n Quiz-, mit ’t Hamborger Avendbladd (2013) ’n Entdeckungsreis-, mit Schmitz / Graw (2014) ’n Skat-, mit von Holten (2015) ’n Spraaklehr- un tolest mit d’ Oostfreeske Landskupp (2020) gaar ’n Computerspööl up Nederdüütsk existeren. Beschreev Cammann al in ’t Jahr 1970 för d’ Wetenskupp Die Welt der niederdeutschen Kinderspiele, so geev ’t also ok vandaag genoog Grünnen (nämlich: Spöölmateriaal!), disse Histoorje hüüt – 2020, temelk nau 50 Jahr later – wiedertoschrieven. Na denn man tau! 

Disse Bidrag is schreven in Oostfreesk Platt.

Literatuurlist

Averbeck, Rudolf / Averbeck, Rita (2017): Dat Mönsterlänner Platt. Wörterbuch. Hörstel: wiegedruckt.

Bojarra, Marita / Matthies, Britta (2019): Mariken-Memo. Gedächtnisspiel up platt. Bentwisch: Klatschmohn.

Cammann, Alfred (Hg.) (1970): Die Welt der niederdeutschen Kinderspiele. Schloss Bleckede an der Elbe: Meissner (Heimat und Volkstum 1970).

Groth, Karl-Heinz (2002): Schleswig-Holstein. Quiz op Platt. Neumünster: Wachholtz.

Hamburger Abendblatt (2013): »Sprechen Sie Hamburgisch?« Das Spiel. Eine spielerische Entdeckungsreise durch die Hansestadt Hamburg und ihre einzigartige Sprache. Hamburg: Springer.

Holten, Claudia von (2015): Super Oog. Tiet to’n Spelen mit eerste Sätz. Hamburg: Amiguitos – Sprachen für Kinder (Arbeitsbuch Extra).

Kolbeck, Hans (1995): Bingo op Platt. Ekenis: Hako.

Ostfriesische Landschaft (2017/2020): Mark di dat! Plattdeutsches Gedächtnisspiel. Aurich: Plattdüütskbüro.

Ostfriesische Landschaft (2020): Spööl di platt! Aurich: Plattdüütskbüro.

Schmitz, Michael / Pecher, Roland / Soiron, Walter (2010): Wat mutt, dat mutt. Das Plattdeutsche [sic!] Weisheitenspiel. Köln: Anaconda.

Schmitz, Michael / Graw, Gerold (2014): Das Petersen-Spiel. 3 in 1: Das plattdeutsche Seemannsgarn-Mau-Mau – Das plattdeutsche Klabautermann-Skat – Der Schwarze Pirat. Köln: Anaconda.

Zentrum für Niederdeutsch Landesdeel Schleswig (1995): Quartett un Swatte Peter. Leck: Zentrum für Niederdeutsch.




Een plattdütsket Quiz

Uk in düsse Utgave güff et weer een plattdütsket Raodsel. Düttmaol mott man ruutfinnen, off de Saoken, de hier vertellt wäern, stömmen off nich. Wenn ji jau för eene Antwort entschaidet häbbt, schriewt den Baukstabe up. De Baukstaben van aale Antworten gääwet änt Ende een Lösungswaord. Een kleener Tipp: Aale Antworten finnt ji in de Bidräge van düsse Utgave.

Vääl Spaos!

  1. Dät persische Näijohrsfest, dät „Fest van de gääle Ai“, wäerd in’n Fröihjohr fiert. Dät Gääl is en Taiken för Lucht un Auferstehung (auferstehen=upstoahn). Richtig: T / Falsk: L
  2. De Spiekerhof lich in de Midde van Mönster. Fröiher was an düsse Stelle de Kornspieker van de Domherren, man vandage staiht hier de Kiepenkerl-Denkmal. Richtig: E / Falsk: I
  3. Masematte was in’n 18. Joahrhunnert entstaohn un wörd daafäör brükt, üm Hannel to betrieven. Richtig: B / Falsk: G
  4. Up Masematte känn man tau en dullet Kind uk „Töle“ seggen. Richtig: B / Falsk: N
  5. Eierschuven is en Osterbruuk ut Bautzen, dät faoken uk mit Appelsinen späält wäerd. Richtig: I / Falsk: A
  6. Eene traditionelle Söitechait tau Ostern is de „Koolde Hund“. Richtig: P / Falsch: T
  7. Änt „Drubbel“ bi den Dom un de Lambertikärke wör fröiher alltied vääl loss. Richtig: L / Falsk: E
  8. In’n Kreuzviertel, Pluggendorf und Herz-Jesu-Viertel was Masematte besünners wiet verbredet. Richtig: O / Falsk: E
  9. Wöer äs „jovel“ un „schovel“ bünt ut de jiddiske Sproake in de Masematte kaomen. Richtig: G / Falsk: A
  10. Aierloopen häbbt fröiher mäisttied den Grooten späält.  Richtig: N / Falsk: P
  11. De „Voßgasse“ lich in’n Norden van Mönster, worän in‘n 13. Joahrhunnert en groot Wald grenst häff. Dor is eenem faoken en „Voß“, (hd. „Fuchs“) äöwer’n Wegg lappt. Richtig: U / Falsk: I
  12. Dät de Osterhaose utfunnen wörd, is noch nich solange her. Richtig: T / Falsk: M

Wenn ji nu aale Baukstaben ümmekehrt (van 12. bis 1.) lääset, krieget ji dät Lösungswaord. De korrekte Lösung köönt ji in de näste Utgave van’n Nettelkönning in’n August 2018 finnen.

Düsse Bidrag is schriewen in Emslänner Platt.




Een plattdütsket Quiz

Up düsse Siete giff dat een plattdütsket Quiz, akkerat säggt een Sülwenraodsel. Kleener Tipp: All Wäör kaomt in de Bidräge in de tweide Utgave van’n Nettelkönning vör off häfft tau doon mit de Themen Wintertied un Wiehnachten.

De korrekte Lösung köönt ji in de näste Utgave van’n Nettelkönning in’n April 2018 finnen. Dat Lösungswaord van’n Raodsel ut de lesste Utgave is „Riesefelders“.

ad – ad – ao – äs – bal – bao – bend – ber – beth- bläi – boom – bow – but – ci – cken – dä – däg – däg –  dan – de – den – due – dul – en – er – er – fa – fää – fast – fon – fü – gäi – gau – gau – geis – gen – ger – glaih – glücks – hau – hem – hil – ja – johr – johrs – johrs – ka – kar – kär – kau – ke – ke – ken – le – le – le – ler – let – lig – mann – maon – me – mes – miss – mo – myr- neel – nacht – nachts – näi – näi – näi – ne – nen – nen – phie – pro – rac -rau – rhe – rook – ruutsk – sar – sät – sching – schorn – sekt – sen – ser – sit – so – stäin – swaon – swien – tan – tän – te – ten – ter – tha – tre – ty – ü – üm – val – vent – vent – vör – wäih- was – wie – wien – wo – ze

  1. Wat gröint in’n Sommer äs in’n Winter un maokt Fraide to Wiehnachten de Kinner?
  2. Een typisket Gebäck to Näijaohr in Noorddütskland?
  3. Up de Wiehnachtsmarkt kunn eens sik de Fingers an’n … wärmen.
  4. Wo nöömt man de Tied vör de Fastentied, wo eens naoh äinmal richtig pläseerlick is un fiert?
  5. De Aobend van’n 24. Dezember nöömt man?
  6. Well drifft to Silvester mit sien Düwelselsheer sien Unwesen?
  7. Wat ett eens traditionell to Silvester?
  8. Een wiehnachtlisket Kruut?
  9. Wo hett Karneval in Süddütskland?
  10. Well häff de Utstellung Coming in the Air plaont?
  11. Wat för’n Dier galt bie de Germanen as een hilliges Dier?
  12. Wat vermaokt man to Silvester?
  13. Well schöllde fröiher mit Gedrüüs, Spektaokel un Füerwark to Silvester verdriewen wäern?
  14. Well stulpert to Silvester äöwer dat Tigerfell?
  15. Eener van’n dree hilligen Könninge?
  16. Wat nähmt man sik jedet Johr up dat Näie tö Silvester för?
  17. Wat wünsket eens sik to Silvester?
  18. In wat för ene Kärke find man ene Utstellung van’n Cityadvent?
  19. De väir Wääken vör Wiehnachten häiten?
  20. Wat maokt häil driester Mensken an’n Näijaohrsdag?
  21. Mit wat för Aktivitäten versöiket eens to Silvester sien Vörut tau düüen?
  22. Wat is de Höchtepunkt van’n Karneval?
  23. Wat hang unner däi Tied van de Utstellung in’n Middelschüpp van de Überwasserkärke in Mönster?
  24. In wat för’n Ort is Jesus Christus born worn?
  25. För welke Fruu mäöt Butler James so vääl Wien drinken un wärd dorbie alltied duuner?
  26. De … häff eenen rooten  Mantel, eenen langen witten Boort un enen Säck vull met Geschenke.
  27. Wenner höört de Karneval up?
  28. Wormit stött man tau Silvester an?
  29. Wat is in de Pötten van’n Ingäng van’n Überwasserkärke tau finnen?

Düsse Bidrag is schriewen in Emslänner Platt.




Een plattdütsket Quiz

Up düsse Siete gifft dat een plattdütsket Quiz – of wo man dat ok nömen kann – een Bälderraodsel. Wecke plattdütske Wäör passt to dat, wat man up de Bälder saiht? (As kleenen Tipp: All Wäör kaomt in’n Bidrag „Rais naoh Mönster“ vör.)

1. De Westfäölske Fräiden wäör doa sloten.

2. Wat steiht an’t ene Enn van de Prinzipalmarkt?

3. In’t LWL-Museum gifft dat doavan masse to säihn.

4. Dat brukt elke ächte Mönsteraner!

5. Wat is dat för een grootet Hus?

6. Een Gang däör de … laohnt sik jümmers.

7. Dat kann man winterdags un sömmerdags gaut an’n Aasee maken.


Toerst söikst Du för elke Bäld dat richtige Waord. Denn makt man dat so:

1. Bäld: Van düsse Waord nimmst Du den erste Bookstaav

2. Bäld: … de achte un de tainte Bookstaav

3. Bäld: … de värde un de elfte Bookstaav

4. Bäld: … de erste Bookstaav

5. Bäld: … dat gifft twäi Wäör – van’t erste Waord: de erste und de seßtainste Bookstaav, van’t twäide Waord: de twäide Bookstaav

6. Bäld: … de säbente Bookstaav

7. Bäld: … toerst de säßte Bookstaav, denn de säbente un tolest de erste Bookstaav


Un nu? Weetst Du, wat dat Lösungswaord is?

Düsse Bidrag is schriewen in Emslänner Platt.