Dat Plattdütske wärd jümmers weiniger praotet. Faken bünt dat jüst noch de ollen Lüe, de sik up Plattdütsk unnerhollen dait. Dat is all siet lange Tied bekennt und masse Lüe versöikt  dorüm, de Spraoke ok för Jüngere wäer interessant to maken. För Grundschaulkinner in’t Mönsterland giff dat nu een näiet Bauk met Texte un Upgaven up Mönsterlänner Platt. Rutgääven häff dat dat Centrum für Niederdeutsch an de Uni in Mönster.

De Unnerlaogen bünt doaför dacht, dat de Kinner dat Plattdütske, dat ok vandaage noch in ähr Aoldag to säihn un to hören is, as ene Besünnerheit van’t Mönsterland annähmen dait un sik met de Spraoke befassen dait. Dat geiht nich doarüm, de Kinner dat Platt von A bit Z bitobrängen, sünnern de Kinner schöllt Plattdütsk as eene Spraoke näben’t Haugdütske gewohrweern. Dat giff för masse Saaken plattdütske Utdrücke, de de Kinner läern käönt. To’n Bispäil läert de Kinner plattdütske Wöer för Tüüg. De Siete in dat Bauk, up de de Wöär vörstellt wäert, sütt so ut:

De Geschicht, in de de plattdütsken Wöer inbunnen bünt, is mäisttied up Haugdütsk, doamet ok Kinner, de noch kien Plattdütsk praotet un verstaiht, de Texte läsen käönt. De Wöer wäert ok in ene Wöerlist an’n Enn noch maol sammelt un in lüttke Upgaven un Spääle inbaut (s.u.), daomet de Kinner de Wöer sümmes brukt un intholt. Faken käönt de Kinner dör de Vergliek van Platt und Haugdütsk säihn, wo ähnelk sik de beiden Spraoken bünt. För de Schaulmesters giff dat Henwiesen, wo se de Upgaven bruken schöllt un för wat de dacht bünt.

Well dat Bauk häbben will, mag dat in’n Baukhannel kopen of in’t Internet ankieken: Up düsse Siete bünt alle Upgaven fräi togänglich, ümdat Schaulmesters in’t Mönsterland – un viellicht ok in annere Gägenden – met de Saaken arbeiten käönt: Niederdeutsch in der Grundschule.

Düsse Bidrag is schwriewen in Emslänner Platt.

Dies ist ein kleiner Sprachkurs für das Westfälische bzw. Münsterländer Platt, der ab jetzt und in den kommenden Ausgaben erscheint.

Kurze Ausschnitte aus Alltagsgesprächen geben Beispiele für die Sprachanwendung. Anhand kurzer Übungen kann der Inhalt der Lektionen nochmal wiederholt und eingeübt werden.

Viel Spaos bi’t Westfäölsk küern!

Lektion 1

In düsse eerste Lektion geiht dat üm persönlike Fürwäorde (Personalpronomen) un wu man sik vüörstellen kann.

Persönlicke Fürwäorde wätt brukt, üm Hauptwöärde to ersetten (Personen, Giëgenstänne un Umstänne).

Max, Anna un Lisa up’n Giebelhüüskesmarkt

Max:   n’Aobend Anna. Wu geiht di dat?

Anna:  Jo, mi geiht dat guet. Ik sin bloos al natt vun’n Riägen. Un du?

Max:   Jo, mi geiht dat auk guet. Mi wüör et aower liäwer, et wüerd schnieen. Kiek, da kümp Lisa.

Anna:  Well is dat? Ik kenn se noh goar nich.

Max:   Wi studeert tosammen Mathematik.

Lisa:    Hallo Max. Hallo, ik heit Lisa. Un du?

Anna:  Hallo, ik sin Anna. Ji beide hebbt jo al een Glöhwien.

Lisa:    Jo, aower de hebbt wi glieks utdrunken. Laat us man eene nie Runne bestellen.

Max:   Bestellt liäwer veer Glöhwien. Ik wochte noh up Jan. He mutt glieks auk kamen.

Sprachkurs-Übung

In düsse Sätze mott die persönlicke Füörwüörde insett warrn. De Tabell un dat Gespräök tüsken Max, Anna un Lisa helpt di dorbi

1. Anna geiht dat guet. ___ is bloos al natt vun’n Riägen.

2. Max is auk all natt un ___ wöür et liäwer, et wüerd schnieen.

3. Lisa sägg: „___ heff nu eene nie Runne bestellt!“

4. Max un Lisa kennt sick vun’n Studium. ___  studeert tosammen Mathematik.

5. Anna fraogt Lisa: “ Un ___ studeers auk Mathematik?“

6. Jan sägg: „Hallo tosammen. ___ alle hebbt jo al een Glöhwien!“

7. Max sägg to Anna: „Ik heff noh een Book vun Lisa. Ik mott et  ___ wier giëben.“

8. Lisa röpp: „Kiekt maol. Ik heff eene nie Runne Glöhwien för ___!“

In de leste Utgoabe gäff dat Rezepte för Kartuffelpankoeken un Mönsterländer Knabbelstuten. För de Wintertied wiest wi, wo eens Neijoahrskauken backt.

Neijoahrskauken – so warrt se makt:

Neijoahrskauken giff dat traditionell in Noorddütskland to’n Neijoahrsdag. De Deeg warrt tüsken twäi heeten Isen backt un achterna – wenn he noch week is – to een Röllken of een Hörnken formt. So seggt man dorto mennigmoal ok Krüllkoken, Rullekes of Iserkauken. In Westfaolen kennt veele Lüüd de Neijoahrskauken ok as Piepkauken, üm dat een hoher Ton klingt, wenn de twäi Isen ananner koamt.

De Bigaven (för dartig Stück)

• 25 g Botter
• 250 g Sucker
• 1 Päckskes Vanille-Sucker
• 1 Ei
• 250 g Wäitenmähl
• een bitken Öl ton’n Backen

Wat man süss noch brukt

• een Neijoarskauken-Isen
• een Holt um Röllken to formen (geiht man ok ohne)

Torechtmaken

Toerst mott de Botter schümig schlaon warrn. Dorbi giff man naoh un naoh een bitken van’n Sucker, den Vanille-Sucker un dat Ei dorto. Denn koamt de Rest von’n Sucker to den Deeg. Danoah warrt dat Mähl siebt und afwechselnd met Water to’n Deeg togeven. Eens giff so veel Water dorto, dat de Deeg heel dünn warrt.

Dat Isen mutt nu met Öl fettet un best heet maakt wäern. Met ene Kelle warrt de Deeg dann up de unnere Siete van’t Isen füllt, dat Isen wart schloten un de Kauken fien brun backt. Kiek ut! Dat geiht heel flott.

De Kauken warrt nu sacht rutnaohmen un to een Röllken of een Hörnken formt.

Neijoahrskauken smeckt heel fucht un krosch an’n besten un wenn eens will, kann de Kauken ok noch füllt warrn. To’n Bispäl met en Slag Rahm un Karsen. Düsse Rezept is een Klassiker, man dat giff veele Aorten, um de Kauken noch een annern Smack to geven. Gern sehn is Kardamon, Anis of Vanille. Man of man dat mag of nich, Neijoahrskauken dröfft up keene Kaffeetafel an‘ ersten Januar fehlen.

Gauden Aptiet!

Düsse Bidrag ist schwriewen in Emslänner Platt.